Sürdürülebilir ve organik yaşamı hayatımızın bir parçası yapmak isterken birçok yönteme başvuruyoruz. Özellikle meyve ve sebze yetiştirenler için doğal gübreleme yöntemi olan kompost önemli bir yer teşkil ediyor.
Kompost; yenilebilir bir takım atıkların veya ağaç, dal, yaprak parçalarının çürütülmesi, öğütülmesi sonucu elde edilen gübreye deniyor. Bu gübreyle beraber sebze, meyve ya da çiçek yetiştirirken kullanılan toprak zenginleşmiş oluyor. Toprak iyice hava alıyor ve işlemesi kolaylaşıyor.
Kompost, değişik şekillerde elde edilebiliyor. Doğadaki oluşumuna benzer bir şekilde, bitkisel atıklar koku yapan anaerobik bozulmaya izin vermeyecek şekilde oksijenli bozulmaya uğratılıyor. Kompost yapılırken yeşil ve kahverengi malzemeler kullanılıyor. Azot sağlayan yeşiller olarak meyve ve sebze, taze otlar, yeşil yapraklar, çay, yumurta kabukları; kahverengi malzeme olarak dal, ağaç kabukları, talaş, kuru yapraklar, kuruyemiş, saman veya saplar kullanılabiliyor. Yapılırken ise oranlar yarı yarıya ayarlanıyor. Çürümenin hızlanması için taze kesilmiş ot ve su da ekleniyor.
Kompostumu nasıl yapabilirim?
Kompostunuzu yapmak için illa bahçenizin olması şart değil. Evinizin balkonunda büyük bir kova veya çöp kutusuyla da kompost yapabilirsiniz. Ayrıca hazır satılan kompost kutularını da kullanabilirsiniz. Kullanacağınız kova veya çöp kutusunu sinek ve böceklerin girmesini engellemek amacıyla, telle kaplayabilirsiniz. Daha sonra kova veya çöp kutusuna delikler açıp güneşin tam dik açıyla gelmeyeceği bir yere yerleştirebilirsiniz.
İki türlü kompost türü bulunuyor; soğuk ve sıcak kompost. Soğuk kompost, evde yapılabilecek en kolay yöntemken sıcak kompostta hata payı daha yüksek olmasına karşın daha hızlı gübre elde ediliyor.
Soğuk kompost nasıl yapılır?
En basit ve garantili yöntem olan soğuk kompost, doğal toprak oluşum sürecine benzediğinden altı ay ila iki yıl arasında bir zaman alıyor. Soğuk kompost, elinize geçen uygun kahverengi ve yeşil atıkları sürekli üzerine eklediğiniz organik madde yığınıdır. Kutu veya kovanız dolduğu zaman daha fazla malzeme eklemeyip kompostun oluşmasını bekleyebilirsiniz. Buradaki en önemli husus, atıkları kompost yığınına eklediğiniz zaman, üzerinin tamamen karbon içerikli madde ile kaplanmış olmasıdır. Bu hem C/N dengesini korumaya yardımcı olur hem de sineklenme ve kokuyu engeller. Kahverengi malzemeler bunun için uygundur. Parçalanmış kağıt, mukavva veya karton da kullanılabilir. Yine aynı şekilde toprak da iş görecektir.
Her kompost yönteminde olduğu gibi bu yöntemde de nem ve hava dengesini kurmak önemli. Sıcak kompostun ulaşabildiği sıcaklıklara ulaşamadığından, yabancı otların tohumları yok olmaz. Yine de zengin bir besin ve mikro canlı kaynağıdır. Ayrıca soğuk kompost malzemelerine et ve kemik gibi malzemeler eklenmemelidir.
Soğuk komposta bol miktarda asidik veya alkali malzeme eklememek faydalı olabilir. Narenciye kabuklarının çok fazla atılmaması önerilir. Süreç yavaş işlediğinden, parçalanma sırasında mikro canlılara uygun koşullar sağlanmalıdır.
Sıcak kompost nasıl yapılır?
Soğuk kompostun aksine, sıcak kompost daha hızlı bir sürede gerçekleşiyor. Büyük bir bahçeniz varsa veya bunun için bahçe oluşturacaksanız hareket edecek alanınızın olması önemlidir. Sıcak kompostun dezavantajlarından biri, kompost yığını oluşturulduktan sonra ekleme yapılmayacak olmasıdır.
İlk olarak, kompost yığınına girecek olan malzemelerin hepsi el altında hazır olmalıdır. Eldeki malzemeler, beş veya 10 cm kalınlığında katmanlar halinde, yaklaşık bir metreküp oluşturacak şekilde üst üste serilmelidir. Bir metreküp yığın için yaklaşık bir buçuk metre çapında bir daire tabanı oluşturulmalıdır. Daha sonra bu tabanı bir buçuk metre kadar yükseltmek gerekir. Bir kat karbon, bir kat da azot içerikli malzeme aralarına kül, kaya veya kömür gibi işlemi hızlandırıcı maddeler konularak hazırlanmalıdır. Her katman hafifçe sulanarak, uygun nem oranı sağlanmalıdır. Soğuk kompostun aksine, sıcak kompostta balık artığı, üre gibi hızlandırıcılar kullanılabilir. Bu hızlandırıcılar yığının tam ortasına yerleştirilmelidir.
Sıcak kompostun ideal miktarda havalanması ve karışması içi sürekli çevirmek gereklidir. Yani, kompostun iç kısımları dışa, dış kısımları içe gelecek şekilde karıştırmalıdır. Bu şekilde karışım homojen bir yapı oluşturacaktır. Kompost yığınını hazırladıktan sonra, sıcaklık 30 dereceye ulaşana kadar küf mantarları, bakteriler, protozoalar ve nematodlar, aktif rol oynamaya başlar.
Sıcak kompostta karşılaşılan sorunlar
Eğer sıcak kompostta yığınınız yeteri kadar ısınmıyorsa, azot miktarı az gelmiş ya da nem oranı doğru ayarlanmamış olabilir. Kompost kuruysa azotlu malzeme ekleyebilirsiniz. Eğer kompostunuz fazla ısınıyorsa, azotlu madde azaltılmalıdır. Bol bol çevirmeli ya da karbonlu madde eklemelisiniz.
Bokashi Kompostu nasıl yapılır?
Bokashi, Japonca’da “fermente olmuş organik madde” anlamına geliyor. Kompost kovasına konan yemek atıkları üzerine ilave edilen etkin mikroorganizmalar sayesinde fermantasyon gerçekleşir.
Bokashi kompost kovalarıyla her türlü yemek atığını (et, balık, tavuk ve süt ürünleri de dahil) kompostlaştırmanız mümkündür. Ancak, kovaların içine çürümüş ya da kokuşmuş yemek atıkları atılmamalıdır. Böylece iki ila dört hafta içinde kompost oluşur. Malzemelerin tam olarak kompostlaşması için kovadan çıktıktan sonra olgunlaşması gerekir.
