Obezite artık çağımızın en büyük sorunlarından birisi haline geldi. Yaş, cinsiyet, sosyal etmenler, aktivite yetersizliği, sağlıksız ve hazır gıdalarla beslenme gibi çok sayıda sebebi olan obezite, sadece yetişkinlerin sorunu olmaktan çıktı, çocuklarda da sıklıkla görülmeye başladı. Özellikle sokağa çıkma yasaklarının yeniden gündeme geldiği, çok fazla hareket edemediğimiz şu günlerde, çocuklarda obezite konusunda Diyet ve Beslenme Uzmanı Bahar Akçin’e merak ettiklerimizi sorduk.
Çocuklarda obezitenin sebepleri de yetişkinlerde olduğu gibi aynı mı?
Obezite vücutta aşırı yağ depolanması sorunudur. Yetişkinlerde olduğu gibi aynı sebeplerden dolayı çocuklarda da sıklıkla görülmeye başlandı. Uzmanlar olarak her fırsatta bu konu ile ilgili uyarılarımızı tekrarlıyoruz. “Çocuktur kilo alır, büyüyünce verir” diye bir düşünce özellikle küçük yaşta bulunan çocuklar için oldukça yanlış. Obezitenin vücuda oturmasının engellenmesi gerekiyor. Çocuk yaşlardan başlayan bu sorun, ilerleyen yaşlarda hayat kalitesinin çokça düşmesine neden oluyor ve farklı hastalıkları da maalesef beraberinde getiriyor.
Ülkemizde çok fazla obezite hastası çocuk var mı? Ne sıklıkla karşılaşıyorsunuz?
Ülkemizde fazla kilolu çocuk oranı yüzde 15 civarında seyrediyor. Obez olan çocukların oranı ise yaklaşık yüzde 10 civarında. Bu yüzde 10’luk kesimde olan çocuklar, ileri yaşlarda obezite problemi ile direkt olarak karşılaşacak olan yüzdelik dilim. Küçük yaşlarda temelleri atılan obezite, ilerleyen yaşlarda daha ağır sonuçlara sebep oluyor. Bu nedenle, ailelerin çocuklarının vücut kitle endeksi, boy, kilo, beslenme alışkanlıkları gibi kontrollerini mutlaka küçük yaşlardan itibaren yaptırması lazım. Çocukluk döneminden itibaren duruma el konması halinde, obezite tedavisinde oldukça güzel sonuçlar alınıyor, ileride ise bir problem olmaktan çıkıyor.
Çocuklarda obeziteye ne sebep olur?
Obezite tıbbı ve genetik olabilir. Her iki türde de obezitenin oluşum nedenini en basit haliyle söylemek gerekirse sağlıksız beslenme, hazır gıdalar tüketme ve hareketsiz yaşam diyebiliriz. Çocuklarda ve yetişkinlerde geçerli olan sebepler bunlar. Bu konulara dikkat etmediğinizde, bir de genetik olarak yatkınlığınız varsa obezite sorunu ile karşılaşma ihtimaliniz çok yüksek. Çocuklar özelinde daha detaylı açıklamak gerekirse, obezitenin nedenlerini ayrı başlıklar halinde incelemek gerekir.
Beslenme: Çocukların çok sevdiği ve asla hayır diyemedikleri fast food adı verilen yiyecekler en büyük sebeplerinden birisi. Bunun dışında beyaz unla yapılan atıştırmalıklar, tatlılar ve şeker. Bu tür yiyeceklerin içinde genelde zararlı şeker hatta zehir dediğimiz glikoz şurubu oluyor. Bu zaten en kötüsü.
Davranış şekilleri: Çocuk yemek yiyor diye, tabağına koyulan yemek miktarını çoğaltmak, hareketsiz şekilde uzun saatler boyunca televizyon izlemesine, bilgisayar oyunu oynamasına ya da cep telefonu ve tablet gibi cihazlarla zaman geçirmesine izin vermek etkiliyor. Fiziksel aktivitelerle harcaması gereken kalori miktarına dikkat etmemek de obezite oluşumunda oldukça etkili.
Çevresel faktörler: Sürekli olarak fiziksel aktivite diyoruz ama çocuğun bunu yapabilmesi için park ve oyun alanlarına ihtiyacı var. Dolayısı çocuğun gereken aktiviteyi yapması için ona alan tanımak lazım. Sadece ev içinde yapılabilecek kadar basit değil. Mutlaka dışarıda da bu aktivitelerde bulunması lazım.
Psikolojik sebepler: Psikoloji de obezite üzerinde oldukça etkilidir. Tetikleme özelliğine sahip. Bu nedenle çocuğun yaşadığı evde aile içi huzursuzluk varsa, okulda arkadaşları ile arası iyi değilse, içine kapanıksa ya da çok stres altında kaldığı durumlar yaşıyorsa, kendini yemek yiyerek rahatlatabilir ve avutabilir. Sadece çocukla da ilgili bir konu değil, ebeveynin aşırı stresli davranışları da çocukta bu bozuklukların oluşmasına ortam hazırlayabilir.
Genetik faktörler: Bu konu da sıklıkla bize sorulan bir soru. “Ben obezim, obezitem var, çocuğum da mutlaka obez olur mu” gibi çok sayıda soru geliyor. Cevabı hayır. Siz obez olduğunuz için çocuğunuz da mutlaka obez olacak diye kural yok. Ancak çocuğunuzun yüksek risk grubunda olacağı, obeziteye eğilimli olacağı ve bu nedenle çok dikkatli olunması gerektiği gerçeği söz konusu. Önlem alınmazsa, vücut zaten genetik olarak yatkın olduğu için obezite kaçınılmaz olacaktır.
Kullanılan ilaçlar: Obezite oluşum sebeplerinde kullanılan ilaçlar da oldukça etkili. Mesela psikolojik sebeplerden dolayı çocuklarda kullanılan bazı antidepresanlar ve steroidler gibi ilaçların ciddi anlamda iştah açıcı etkisi var. Bu da fazladan yemeye sürekli olarak teşvik ediyor. Ayrıca sendromlar etkili oluyor. Mesela Prader-Willi gibi genetik sendromlar var. Duygusal dengesizlik, kasların düzgün çalışmaması ve güç kaybı gibi sonuçlar doğuruyor. Obeziteye neden olacak hastalıklara sahip olan çocukların da dikkatli şekilde takibinin yapılması gerekiyor.
Çocuklarda obezite belirtileri nelerdir? Her kilo alan çocuk obeziteye yatkınlık geliştirir mi?
Her kilo alan çocuk obezdir ya da obez olacaktır gibi bir genelleme yapamayız. Yani çocuk aslında kilolu mu yoksa obez mi iyi şekilde ayrımını yapmak gerekiyor. Bunu öncelikle çocuğun vücut kitle endeksini ölçerek kontrol ediyoruz. Bir de çocukta kilo varsa amacımız çocuğun mutlaka kilo vermesi olmuyor, çünkü her şeyin başında sağlıklı beslenme ve eğer gerekliyse sağlıklı kilo vermek geliyor. Belirtileri de çok çeşitli. Aslında sebepleri ile birlikte ele almak daha mantıklı olacak. Anne baba bazen farkında olmadan obeziteye doğru itiyor çocuğu. Örneğin ödül olarak fast food veriyorlar. Bu kesinlikle yapılmamalı.
Anne babanın kilo kontrolü yoksa da kötü örnek teşkil ediyor. Buna da dikkat etmek lazım. Obezite sorunu var mı yok mu, diye düşündüğümüzde ise bazı kriterler var. Mesela çocuğun kıyafetleri küçük gelmeye başlar, fazla kilo aldığından dolayı sürekli olarak yeni kıyafet ihtiyacı doğar. Çok basit aktiviteleri yaparken bile zorlanır. Uyurken horlama duyulur. Mide ve bağırsak hastalıklarına daha yatkın olur ve nefes alırken zaman zaman zorluk çekebilir. Bu durumda mutlaka bir uzmana danışmak gerekiyor. Çünkü bunlar obezitenin ilk belirtileri.
Çocuklarda obezite nasıl tedavi edilir?
Çocuklarda obezite tedavisi konusunda hem uzman bir diyetisyen hem de yine konusunda uzman bir psikolog ile ilerlemek daha doğru olacaktır. Tedaviye ise özel bir diyet programı ile başlıyoruz. Diyet programıyla birlikte alınması gereken kalori miktarı da değişiyor ve günlük aktivite miktarını da artırıyoruz. Bu süreçte, çocukta bazı davranış değişimleri gözlemlenebiliyor. Bu konuda ise terapi sürecinin başlaması önemli. Amacımız fazla kilonun bir an önce verilmesi değil. Kilo verilecekse gelişimini engellemeyecek şekilde, sağlıklı bir beslenme planı ile birlikte ilerleyen bir kilo verme süreci olmalı. İstediğimiz hedefe ulaştığımızda ise kilonun korunmasına yönelik çalışıyoruz.
