Statta veya televizyon başında takımlarını heyecan içinde destekleyen taraftarları bekleyen büyük bir tehlike var. Yaşanılan aşırı stres seviyeleri, kalp krizi riskini tavana vurduruyor.
Maçın son dakikaları, takımınızın şampiyonluk yolunda devam edebilmesi için bu maçı kazanması şart ancak maç hâlâ berabere. Ter içindesiniz. Takımınız devamlı atak halinde ama bu ataklar bir türlü golle sonuçlanmıyor. Sıkıntıyla karışık bir heyecan içindesiniz. Top kaleye doğru ortalanıyor, takımınızın forveti topu düzeltiyor, kaleciyle karşı karşıya. Tüm stat donmuş vaziyette. Heyecan yerini bambaşka bir ruh haline bırakmış durumda. Artık kalp atışlarınızı duyabiliyorsunuz. Takımınızın forveti vuruşunu yapıyor ve top kaleye doğru yöneliyor….
Yukarıda okuduğunuz, her maçta birçok kez yaşanan olağan bir hikaye. Bu haberin konusu ise kalp atışlarınızı duyma noktasına geldiğiniz bölüm. Oxford Üniversitesi araştırmacılarına göre fanatik futbol taraftarlarında takımlarının maçlarını izlerken oluşan stres seviyesi, kalp krizi riski gibi tehlikeli sağlık durumları yaratıyor. Heyecanlı maçlarda, kan basıncının artması ve kalbe baskı yüklenmesi nedeniyle heyecanlı ve soğukkanlılığını koruyamayan taraftarlar risk altında.
Sağlık Bilimleri Üniversitesi İzmir Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde görevli Kardiyolog Doç. Dr. Erdem Özel ile taraftar sağlığı için çok önemli olan bu konuyu konuştuk.
Kendinizden ve uzmanlığınızdan bahseder misiniz?
2003 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun olduktan sonra 2009 yılında Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden kardiyoloji uzmanlığı aldım. İnvaziv Kardiyolojinin yanı sıra, Koruyucu Kardiyoloji, Spor Kardiyolojisi ve Kardiyak Rehabilitasyon konularında da çalışmalar yürüttüm. 2017’de doçentlik unvanını aldım. Şu an, Sağlık Bilimleri Üniversitesi İzmir Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde görev yapıyorum. Uluslararası saygın tıp dergilerinde ve uluslararası kongrelerde 100’e yakın araştırmam yayımlandı.
Aşırı heyecan vücutta neleri olumsuz yönde etkiler? Bu durum ölümcül kalp krizlerine yol açabilir mi?
Aşırı heyecan kalp damar hastalıkları için önemli bir tetikleyici ve risk faktörü. Evet, kalp krizine yol açabilir. Size aşırı heyecan anında vücutta neler olup bittiğini anlatmaya çalışayım. Aşırı heyecan vücutta sempatik sinir sistemini aktive eder ve dolaşımdaki adrenalin, noradrenalin ve kortizol gibi stress hormonlarının artışına yol açar. Bu durum heyecana maruz kalan kişide kalp hızının ve kan basıncının artışına neden olur. Kalp hızı ve kan basıncının artışı ile birlikte kalbin iş yükü ve dolayısıyla bu işi yapabilmek için gereken oksijen ihtiyacı da artar. Kalbin iş yükünün artışı, kalp damarlarında meydana gelen değişimler ile birlikte damar içerisindeki kolesterol plaklarının kırılmasına yol açarak kalp krizine neden olabilir. Bunun yanı sıra dolaşımda artan stress hormonları kalp ritim bozukluklarına ve kan pıhtılaşma faktörlerinin artışıyla birlikte damar tıkanıklıklarına yol açabilir. Özellikle daha önceden kalp damar hastalığı geçirmiş olan ya da şeker hastalığı, yüksek tansiyon, kolesterol yüksekliği, sigara kullanımı, ailede kalp öyküsü gibi kalp damar hastalığı için risk faktörleri olan bireylerde aşırı heyecanın meydana getirdiği bu değişimler tetikleyici rol oynayarak, kalp krizine neden olabilir. Daha önceden kalp hastalığı olmayan ya da risk faktörü bulunmayan kişilerde dahi yoğun emosyonel streslerin kalp krizine neden olabildiğini biliyoruz.
Fanatik taraftarlar takımlarının maçını izlerken vücutlarında nasıl değişikliklere rastlanır?
Dünyada takım taraftarları üzerinde yapılan bilimsel çalışmalar var. Bu araştırmalarda özellikle çekişmeli geçen maçların olduğu gün ve takip eden günlerde kalp krizi ve kalbe bağlı ölüm vakalarının arttığı tespit edildi. Bu durum özellikle penaltı atışları ile sonuçları belirlenmiş olan dünya çapındaki futbol müsabakalarında test edildi ve kaybeden takım taraftarlarında, özellikle de erkek taraftarlarda kalp krizi ve buna bağlı ölüm vakalarında artış saptandı. İlginç bir bilgi daha paylaşayım: Bazı çalışmalarda kazanan takım taraftarlarının maç günü kalp krizi ve buna bağlı ölüm oranlarında ise azalma saptandı. Takımlarını destekleyen taraftarlarda, müsabaka esnasında kan basıncı ve kalp hızlarında artış meydana geliyor, dolaşımdaki stres hormonları (adrenalin, nöradrenalin ve kortizol gibi) yüksek düzeylere çıkıyor. Bu araştırmalar da bu bulguları doğruluyor.
Kortizol hormonunun yükselmesinin kalbe zararları nelerdir?
Adrenalin, noradrenalin ve kortizol gibi stres hormonlarının yükselmesi kalbin iş yükünü arttırır, kalp damarlarında damar içi pıhtılaşmaya ve tıkanmaya yol açabilecek değişiklikleri ve kalp ritim bozukluklarını tetikler.
Aşırı heyecanın olduğu maç ortamları, kalp hastalığı olmayan kişilerde bu hastalığın başlamasına yol açabilir mi?
Özellikle stres düzeyi yüksek maç ortamları daha önceden kalp hastalığı olmayan kişilerde dahi kalp krizi ya da başka kardiyak hastalıklara yol açabilir. Yine spor seyircileri ile ilgili yapılan çalışmalarda bu kişilerde kalp damar hastalıklarına yol açabilecek bazı riskli özellikler tespit edilmiştir. Yoğun sigara kullanımı, yoğun alkol kullanımı, fazla yemek yeme (tuz ve yağ tüketiminde artış) davranışlarını sergileyen seyircilerde kalp damar hastalığı riski artar. Ayrıca seyircide şeker hastalığı, hipertansiyon, kolesterol yüksekliği ya da ailesinde kalp hastalığı öyküsü bulunması riski artırır.
Maç sırasında kalp krizi geçiren birine ilk müdahale nasıl yapılmalı?
Maç sırasında kalp krizi geçiren bir sporcu ya da seyirciye en uygun ilk müdahalenin bu konuda eğitim almış profesyonellerce yapılması gerektiği unutulmamalı. Büyük olasılıkla statta bir ya da daha fazla ambulans bekliyor olacaktır. Kalp krizi şüphesi olan bir kişi varsa, ivedilikle ambulans ve ilk yardım ekibi çağrılmalı ve ilk müdahaleden sonra ambulans ile hastaneye götürülmeli. İlk yardım ekibi gelene kadar yapılacak olan en önemli şey sakin kalmak, hastayı yerinden kıpırdatmamak ve hastanın solunum ve dolaşımını belirli aralıklar ile kontrol etmektir. Eğer hastanın solunum ve dolaşımında problem varsa bu konuda eğitim almış biri tarafından gerekli canlandırma işlemi yapılmalı. Ortamda otomatik defibrilatör cihazı bulunuyorsa hasta bu cihaza bağlanarak olası bir ritim bozukluğu durumunda müdahale edilmesi sağlanmalı. Kalp krizi şüphesi yüksekse 300 mg aspirin çiğnetilebilir. Ancak bunun dışında herhangi bir ilaç verilmemeli ve ilk yardım ekibinin gelmesi beklenmeli.
Kalp hastalarına stadyumda maç izlerken neleri önerirsiniz?
Kalp hastası olan kişiler özellikle stres düzeyi yüksek karşılaşmalar esnasında daha sakin kalmaya çalışmalı, ani reaksiyonlar vermemeli. Ayrıca alabilecekleri bazı önlemler de var. Sigara kullanmamalı ve maç günü yoğun alkol kullanımından uzak durmalı, yağlı ve tuzlu ağır yemeklerden kaçınmalı ve kullanmakta oldukları kalp ilaçlarını aksatmamalılar. Maçtan önceki gün yeterli şekilde uyumak ve yorgunluğa yol açabilecek aktivitelerden kaçınmak da fayda sağlar. Ek olarak spor alanlarında ve stadyumlarda kalp sağlığı açısından gerekli güvenlik önlemleri alınmalı. Hem yüksek düzeyde fiziksel aktivite gösteren sporcular hem de kitlesel şekilde maç izleyen seyirciler açısından stadyumlarda acil müdahale için ambulans ve ilk yardım ekibi hazır bekletilmeli. Spor alanlarında acil ilk yardım eğitimi olan kişilerin ve herhangi ani bir ritim bozukluğunda müdahale etmek için kullanılacak otomatik defibrilatör cihazlarının bulunması hayati önem taşıyor.
Bir de evde maç izlemeyi seven kalp hastaları var. Onlara önerileriniz neler?
Kalp hastası olan kişiler evde maç izlerken de öncelikle sakin kalmaya çalışmalı ve aşırı tepkilerden kaçınmalı. Mümkünse yanlarında kalp hastalığından haberdar birinin bulunması ve bu kişinin ilk yardım eğitimi almış olması yararlı olur. Statta ya da evde fark etmez. Daha önce aktardığım önlemleri alabilirler. Maç günü, öncesi ve sonrasında yorgunluğa yol açabilecek aktivitelerden kaçınmalı, ağır yemekler yememeli, sigara kullanmamalı ve aşırı alkol alımından uzak durmaları gerekir. Göğüste birkaç dakikadan uzun süren baskı ya da rahatsızlık hissi, bulantı, kusma, baş dönmesi, boyun, çene ve sırta vuran ağrı, omuzda, kollarda ağrı ya da rahatsızlık hissi, nefes darlığı gibi bulgular varsa ve kalp krizi geçirdiğinden şüpheleniyorsa hemen 112’yi aramalı. Ambulans gelene kadar 300 mg aspirin çiğneyebilir. Yanında bir yakını olsa dahi hastaneye taksiyle gitmek yerine ambulans çağrılmalı.
