Pandemiyle artan israf, dünyanın en önemli sorunlarından biri. Ciddi bir iklim krizi yaşanırken ve topraklarımız için kuraklık kapıdayken önlem almak için israfın boyutlarını resmetmekte fayda var.
Pandemiyle birlikte gıda israfı çok daha geniş kapsamlı ele alınıyor. Salgının özellikle ilk yılında getirilen kısıtlamalar, hem gıdaların nakliyesini hem de tüketicilerin pazara erişimini engelledi. Ayrıca bozulabilir tarımsal ürünlerde ve tedarik zincirindeki ürünlerde yüksek düzeyde kayıplar da oldu.
İsrafın boyutları sebebiyle Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 2020’de 29 Eylül’ü "Uluslararası Gıda Kaybı ve İsrafı Farkındalık Günü" olarak ilan etti. Türkiye’de de çeşitli panellerle ve etkinliklerle bu yıl da günün gereği yapıldı yapılmasına ancak israfa karşı alınacak tedbirlerin hayata geçmesi hususunda çok daha fazla eylem gerekiyor kuşkusuz.
Gıda israfı konusunda alınması gereken önlemlere geçmeden önce israfın fotoğrafını çekmekte fayda var. Türkiye’de ve dünyada israfın boyutları büyük. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (BM FAO) verilerine göre her yıl dünyada üretilen 4 milyon ton gıdanın yaklaşık 1,3 milyar tonu çöpe gidiyor. Bu miktarın para olarak karşılığı yaklaşık 1 trilyon dolar. Dünyadaki toplam gıdanın yüzde 31’i çöp, yüzde 14’ü kayıp, yüzde 17’si atık-israf olarak sınıflandırılıyor.
Burada birlikte ele alacağımız “gıda kaybı” ile “gıda israfı” kavramları arasındaki farka da değinelim. Gıda kaybı; tipik olarak üretim, hasat, depolama, nakliye gibi alanlarda kaybedilen gıdayı ifade ediyor. Gıda israfı ise tüketime uygun durumdaki ürünlerin perakende kanalı ile tüketici tarafındaki atık kısım anlamına geliyor.
2021 BM Gıda İsrafı Endeksi Raporu‘na göre Türkiye’de her yıl kişi başına 93 kilogram, toplamda ise 7,7 milyon ton yiyecek çöpe atılıyor. Türkiye, gıda israfı konusunda Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Meksika’nın ardından üçüncü sırada yer alıyor. Türkiye İsrafı Önleme Vakfı’nın 2020 raporuna göre ise Türkiye’de her yıl ortalama 26 milyon ton gıda kayıp ve israfa uğruyor. Türkiye’nin yıllık gıda kayıp ve israfının faturası ortalama 214 milyar TL.
Gelelim BM Çevre Programı (UNEP) tarafından hazırlanan “Gıda İsrafı Endeks Raporu 2021” verilerine: Dünyada üretilen gıdanın yüzde 17’si ev, restoran ve perakende mağazalarında çöpe atılıyor. Tüketici kaynaklı atıkların yüzde 61’i evlerde, yüzde 26’sı restoranlar ve yüzde 13’ü ise perakende tarafında kaydediliyor. FAO’ya göre, bunca atık ve israf olmasa 2 milyara yakın insanın karnı doyabilirdi.
Dünyadan düşündüren veriler
- Dünya üzerinde avlanan balıkların yüzde 35 kadarı, insan hatası, yetersiz soğutma, taşıma ya da depolama nedeniyle sofralara gelemeden israf oluyor.
- Küresel gıda sistemindeki toplam enerji tüketiminin yüzde 38’i israf edilen gıdanın üretimi için harcanıyor.
- Kuzey Amerika, Asya ya da Avrupa’da sanayileşmiş ülkeler her yıl toplam 222 milyon ton gıda israf ediyor. Sahra altı Afrika’daki ülkeler ise her yıl 230 milyon ton gıda üretimi yapıyor. Zengin ülkelerin israf miktarı ile fakir ülkelerin üretim miktarı neredeyse aynı.
- ABD’de gıdanın yüzde 40’ı kayıp ve israf. Bu gıdalar, katı atıkların yüzde 21’ini oluşturuyor.
İklim değişikliğine etkisi
Gelişmiş ülkelerde gıda israfı gelişmemiş ülkelerden daha fazla. Gelişmekte olan ülkelerde gıda atığının yüzde 40’ı hasat sonrası ve işleme seviyelerinde gerçekleşirken, sanayileşmiş ülkelerde kayıpların yüzde 40’ından fazlası perakende ve tüketici düzeyinde kaydediliyor. Gıda kaybı ve atıklar aynı zamanda su, toprak, enerji, emek ve sermaye gibi kaynakların büyük oranda boşa gitmesi anlamına geliyor. Bu durum aynı zamanda gereksiz sera gazı salınımı yüzünden küresel ısınma ile iklim değişikliğini de etkiliyor.
Gıda kayıp ve israfı nedeniyle her yıl 3,3 milyar ton karbondioksit salınımı oluyor. Hükümetler Arası iklim Değişikliği Paneli (IPCC) araştırmasına göre de sera gazı salınımının yüzde 10’undan kayıp ve israf edilen gıdalar sorumlu.
Tüketici davranışları
TMMOB Gıda Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu imzalı metne göre gıda israfına neden olan tüketici davranışlarına bakıldığında şunların öne çıktığı görülüyor:
- İhtiyaç fazlası veya gereksiz ürün alınması sonucu gıdanın bozulması
- Tavsiye edilen tüketim tarihi ve son tüketim tarihi arasındaki farkın bilinmemesi nedeniyle tüketilmesinde sakınca olmayan gıdaların atılması
- Gıdaların uygun olmayan koşullarda saklanması
- Tüketilecek miktardan fazla yemeğin pişirilmesi
Öneriler
TMMOB Gıda Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu, bazı önerilerde bulunuyor.
- Gıda kayıpları ve atıklarını minimuma indirebilmek için aile çiftçiliği ve kooperatifleşme desteklenmeli.
- Tarım ve Orman Bakanlığı çiftçilerimizi bilinçli tarım konusunda Ziraat Mühendisleri/ Veteriner Hekimleri istihdam ederek bilgilendirmeli, eğitmeli ve denetlemeli.
- Özel sektör gıda işleme sırasında Gıda Mühendislerinin bilgi ve birikimlerinden faydalanmalı ve kaybı en az seviyeye ulaştıracak önlemleri almalı.
- Tarımsal üretim teknolojileri ve yönetim tekniklerini geliştirmek için araştırma ve altyapı yatırımlarını artırmak, tarım emekçilerine doğru teşvikleri vermek, su yönetimi ve gübre kullanımı konusunda daha iyi düzenlemelerin hayata geçirmek zorunludur.
- Otel, restoran, kantin ve yemekhaneler gibi toplu tüketimin yapıldığı yerlerde kişinin gereksinimi kadar gıda alması huşunda bilgilendirici tabelalar bulunmalı.
- Yasal düzenlemeler yanında denetimler artırılmalı, kamu spotları ile bilgilendirme yapılmalı.
- Gıda atığı sorununu ortadan kaldırmak için üretim, depolama, taşıma ve paketleme ile etiketlemeden oluşan tüm gıda zincirini etkileyen düzenlemelerin güncellenmesine ihtiyaç bulunuyor.
- Artan nüfus ve gıda talebine rağmen artan sıcaklıkların sebep olacağı kuraklık ve aşırı hava olaylarına karşı iklim değişikliği ile mücadelede önemli adımlar atılmalı.
- Bireysel bilincin artması amacıyla ilkokul ve ortaokul seviyesinde öğrencilere, tüketim alışkanlıklarının belirlenmesine yönelik eğitimler verilmeli.
Tarım ve gıda sektörünün çevre, iklim ve biyoçeşitlilik üzerinde yarattığı baskıyı azaltmanın yolu üretimden tüketime kadar olan süreci yeniden dizayn etmekten geçiyor. Bunun da en önemli yöntemi kaynakları doğru kullanmak.
Bu noktada Tarım ve Orman Bakanlığı ve FAO'nun birlikte yürütmekte olduğu, Türkiye'de ve bölge ülkelerinde gıda kaybı ve israfını önlemeyi hedefleyen "Gıdanı Koru-Sofrana Sahip Çık" Kampanyası kapsamında son derece detaylı bir eylem planı hazırlanmış. Planın ayrıntıları ve plan çerçevesinde iş birliği yapılacak bakanlık ve kuruluşlar www.fao.org adresinden incelenebilir.
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın verilerine göre Türkiye’de en çok israf edilen gıdalar:
Ekmek %17
Taze sebze %13
Taze meyve %12
Sulu yemek %12
Tatlı, pasta, şekerleme %11
Süt ve süt ürünleri %10
Kişi başı Gıda israfının en çok olduğu 5 ülke (kişi başına)
BM tarafından hazırlanan “Gıda İsrafı Endeksi Raporu”na göre kişi başına en çok gıdanın israf edildiği (kilogram başına) 5 ülke şöyle:
1. Demokratik Kongo Cumhuriyeti
2. Meksika
3. Türkiye
4. Etiyopya
5. Mısır
En çok gıda israfı yapan 5 ülke
BM tarafından hazırlanan “Gıda İsrafı Endeksi Raporu”na göre en çok gıda israfı yapılan (milyon ton) ilk 5 ülke şöyle:
● Hindistan
● Nijerya
● Endonezya
● Amerika Birleşik Devletleri
● Pakistan
Kaynak:
BM
BBC Türkçe
TMMOB
Quick Sigorta Lisanslı Depoculuk Kefalet Sigortası
Lisanslı Depoculuk Kefalet Sigortası, lisanslı depo işleticilerinin vermek zorunda olduğu zorunlu teminatlar içinde yer alan bir finansal enstrümandır.
Ticaret Bakanlığı ‘nın 5 Aralık 2017 de mevzuata dahil ettiği LİSANSLI DEPOCULUK KEFALET SENEDİ, Finansal Sigortaların uzmanı Quick Sigorta tarafından lisanslı depo işleticilerine sunulmakta ve büyük kolaylık sağlamaktadır.
Detaylı bilgi için:
