Sağlığımızı tehdit eden onlarca faktörün yanında, özellikle şehir hayatında maruz bırakıldığımız gürültü kirliliği; kalp hastalığı, kronik uyku problemi ve işitme kaybı gibi ciddi hastalıklara neden olabiliyor.
Şehir hayatının kollektifliği, sosyal avantajları, finansal çeşitlilik sağlaması gibi artılarının yanında; insanı yoran temposu, trafik çilesi dışında büyük bir sorunu daha var. Tüm bu karmaşık yapının bir sonucu olan gürültü kirliliği. Çevremizdeki binlerce arabanın motor sesi, korna sesleri; tren, hızlı tramvay gibi araçların çıkardığı sesler, evimizin yakınlarındaki kafeterya ve eğlence yerlerinde çalınan müzikler, apartman hayatında komşularımızın yaptığı gürültüler birleşince, gürültü kirliliği psikolojimizi ve fiziksel sağlığımızı tehdit edecek bir duruma geliyor.
Gürültü kirliliğini en basit tanımıyla, insan veya hayvan yaşamını olumsuz etkileyen, dengesini bozan her türlü insan, hayvan ya da makine kaynaklı ses olarak niteleyebiliriz. Yaşantımızda hepimizin kulakları çeşitli tonlardaki sesleri duymaya alışkındır. Bu sesler bizleri rahatsız etmez. Hatta şehirde yaşayan insanların gürültü eşiği kırsal bölgede yaşayanlara göre daha yüksektir. Onlar trafiğe, telefon seslerine, yüksek tonda konuşmalara alışkınlardır ve bunlardan rahatsız olmazlar. Ancak bu seslerin yoğunluğu ve ölçüsü arttığında bu büyük bir sorun haline gelebilir. Sesler bizi rahatsız etmeye başladığı zaman gürültü kirliliğinden söz etmeye başlayabiliriz. Gürültü kirliliği aşırı miktarda gürültü nedeniyle insan dengesinde geçici bozulmaya neden olan, rahatsız edici seslerdir. Bu seslerden sadece insanlar değil, hayvanlar da rahatsızlık duyar. Doğal hayatın ritmine ters ve uyumsuz çıkan her yüksek ses, gürültü kirliliğine sebep olur.
Gürültü kirliliğinin nedenleri
Şehir hayatında bu kirliliği en çok yaratanlar ulaşım araçlarıdır. Motorlu araçlar, trenler, tramvaylar ve uçaklar ses desibelinin üzerine çıkar ve insanda rahatsızlık yaratabilirler. Bunlar dışında, araba alarmları, acil durum sirenleri, çeşitli beyaz eşyalar ile ev âletlerinin gürültüleri, fabrika, makine sesleri, yapım ve onarım çalışmaları, ses sistemleri, hoparlörler, maç, eğlence ve sosyal faaliyetler gürültü kirliliğinine neden olur.
Gürültü kirliliğinin sebeplerini kısaca, şehir planması yanlışları, uçak ve demiryolu ulaşımının şehirlere yakın konumlanması, motorlu taşıtlar, yoğun trafik, nüfus artışı, plansız kentleşme, düzensiz sanayileşme, iş makinelerinin kullanımı, inşaat çalışmaları gürültünün diğer insanlarda yaratacağı sorunlar konusundaki yetersiz eğitim olarak sıralayabiliriz.
Avrupa’da beş kişiden biri gürültü mağduru
Avrupa Çevre Ajansı’nın “Avrupa’da Çevresel Gürültü 2020” raporunda Avrupa’nın yaklaşık yüzde 20’sinin gürültü kirliliği sebepli sağlık problemi yaşadığını ortaya çıkardı. Bu çarpıcı ver Avrupa'da yoğun şehir hayatının yaşandığı yerlerde gürültü kirliliğinin insanları nasıl etkilendiğini net şekilde ortaya koyuyor.
Avrupa Çevre Ajansı'nın Çevresel Gürültü Uzmanı Eulalia Peris, bu ayın başlarında yayınlanan Avrupa'da Çevresel Gürültü-2020 raporuyla ilgili şunları söylüyor: “Bu rapor çevresel gürültünün ve özellikle karayolu trafik gürültüsünün Avrupa'da milyonlarca insanın sağlığını ve refahını etkileyen önemli bir çevresel sorun olduğunu göstermektedir. Avrupa nüfusunun yüzde 20’si sağlığa zarar veren uzun süreli gürültü seviyelerine maruz kalmaktadır. Bu, Avrupa'da 100 milyondan fazla insana karşılık gelmektedir. Veriler ayrıca çevresel gürültü ile ilgili politika hedeflerine ulaşılmadığını göstermektedir. Aslında öngörülerimize dayanarak, gürültüye maruz kalan insan sayısının kentsel büyüme ve artan hareketlilik talebi nedeniyle gelecekte önemli ölçüde azalması pek olası gözükmemektedir.”
İkinci büyük çevresel sorun
Eulalia Peris gürültü kirliliğinin insan sağlığına olan negatif etkilerini çarpıcı verilerle ortaya koyuyor ve gürültü kirliliğinin hava kirliliğinin ardından en ciddi ikinci çevresel sağlık sorunu olduğunu söylüyor. “Gürültüye uzun süreli maruz kalma, rahatsızlık, uyku bozukluğu, kardiyovasküler ve metabolik sistem üzerindeki olumsuz etkilerin yanı sıra çocuklarda bilişsel bozukluk gibi çeşitli sağlık etkilerine neden olabilir. Mevcut verilere bakarak, çevresel gürültünün yılda 48 bin yeni iskemik kalp hastalığı vakasına ve 12 bin erken ölüme katkıda bulunduğunu tahmin ediyoruz. Ayrıca 22 milyon kişinin bu durumdan kronik olarak büyük ölçüde rahatsız olduğu ve 6,5 milyon kişinin önemli ölçüde kronik uyku bozukluğu yaşadığını tahmin ediyoruz. Uçak gürültüsü nedeniyle okul çağındaki 12 bin 500 çocuğun okulda okuma bozukluğu yaşadığını tahmin ediyoruz. Birçok insan, gürültü kirliliğinin, kendileri de dahil, genel insan sağlığını etkileyen önemli bir sorun olduğunun farkında değildir. Tabii ki gürültü kirliliğine kıyasla, hava kirliliği kaynaklı erken ölümler çok daha fazla. Ancak gürültünün yaşam kalitesi ve ruh sağlığı ile ilgili göstergeler üzerinde daha büyük bir etkisi olduğu görülmektedir. Aslında, Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) bazı bulgularına göre, hava kirliliği etkisinin ardından gürültü, sağlık sorunlarının ikinci en büyük çevresel nedenidir.”
Gürültü büyük sağlık sorunları yaratıyor
Gürültünün insan yaşamına hem fiziksel hem de psikolojik etkisi bulunuyor. Dünya Sağlık Örgütü, 70 desibelin altındaki seslerin insana veya başka herhangi bir organizmaya zarar vermediğini söylüyor. Ancak sekiz saat veya daha fazla süre, 85 desibelden fazla sese maruz kalındığında, bu durumun tehlikeli olabiliyor. Bu durum, stres ve hipertansiyon gibi ciddi sağlık sorunlarını gündeme getirirken, kulak çınlamaları ve uğuldamalarına, unutkanlığa, ciddi ruhsal bunalımlara ve kimi zaman panik ataklara neden olabiliyor.
Bir ankette, en şiddetli gürültü kirliliğinin yaşandığı şehirlerin başında Çin’in Guangzhou şehrinin geldiği ve ardından sırasıyla Yeni Delhi, Kahire, Bombay, İstanbul ve Pekin şehirlerinin en gürültülü şehirler olduğunu tespit edilmiş. ABD’de 40 milyon yetişkinin bir veya her iki kulağında yüksek ses kaynaklı işitme hasarı olduğu belirlenmiş. Avrupa’da yaklaşık 22 milyon yetişkinin trafik, sanayi, uçak veya demir yollarından kaynaklanan gürültü kirliliğine bağlı sağlık sorunları yaşadığı da saptanmış.
Gürültünün sağlığımıza etkileri
Gürültü kirliliğinin insan sağlığına olan olumsuz etkilerini şöyle sıralayabiliriz.
● Kalp ve kardiyovasküler sorunlar: Yüksek ses ve gürültü şiddetlendiğinde insan kalbini tehdit edecek bir seviyeye ulaşır. Kalp daha hızlı atmaya başlar ve bu durum kan basıncında artışa neden olur. Bu aynı zamanda adrenalin ve kortizol hormonlarının salınımına sebep olur. Bu nedenle, yüksek düzeyde gürültüye maruz kalmak, kalp krizi veya diğer kardiyovasküler hastalıkların olasılığını ciddi şekilde artırır.
● Uyku bozuklukları: İnsan vücudu aşırı gürültüde uzun süre kalırsa bu strese ve huzursuzluğa yol açar. Bu durum uykusuzluk gibi hayatın akışını ve kalitesini direkt etkileyecek bir soruna neden olur. Uyku sırasında gürültü nedenli ani uyanmalar; uyku eksikliği, yorgunluk, baş ağrıları ve konsantrasyon gibi sorunlara yol açar.
● İşitme bozuklukları: Devamlı 85 desibel üzeri gürültüye maruz kalmak insanlar ve hayvanlar üzerinde çeşitli işitsel bozukluklara yol açar. Duyma zorluğu, devamlı kulak çınlaması gibi sorunlar baş gösterebilir.
● Annoyance ve davranış değişiklikleri: Gürültüye maruz kalmış kişilerin hemen hemen tümünde psikolojik rahatsızlıklar görülmektedir. Gürültülü yerlerde bulunmanın sonucu “Annoyance” olarak tanımlanan rahatsızlık, sıkıntı ve gerilim durumudur. Bu da çeşitli davranış bozukluklarına yol açar. Aşırı tepkiler, ani parlamalar, öfkeye hakim olamama ve kendini kaybetme gibi sorunlar görülür.
Gürültü kontrolü
Tüm bu olumsuzlukları ortaya konulacak etkili yöntemlerle çözmek veya daha aza indirgemek mümkün.
● Eğer yüksek gürültülü bir ortamda çalışmak veya yaşamak zorundaysanız, kulak tıkacı veya kulaklık benzeri aparatlar kullanabilirsiniz.
● Ses geçirmeyen cam sistemleri ev ve iş yerlerinde büyük bir rahatlık sağlar. Daha az sesli bir ortamda çalışmak için etkili bir yöntemdir.
● Eğlence mekanlarında çok yüksek sesle, rahatsız edecek şekilde müzik çalınmasının önüne geçilmeli. Bu tür yerlerin toplu konutların uzağına veya şehir dışına alınması bu sorunun çözümüdür.
● Gürültü kirliliğini önlemek için alınabilecek en iyi önlemlerden biri ses bariyerleridir. Otobanların kenarlarına ve üst kısımlarına koyulacak ses bariyerleri, gürültünün çevreye yayılmasına engel olur.
● Uçak gürültüsü, havaalanı çevresinde yaşayanların büyük sorunu. Daha sessiz jet motorları kullanılarak bu yüksek ses azaltılabilir.
● Uyumadan önce evdeki tüm elektrikli cihazların kapatılması tavsiye edilir.
● Evde, televizyon, radyo veya müzik sisteminizin sesinin düşük seviyede tutulması hem kendimiz hem de komşularımız için önemlidir.
● Çok gürültülü çalışan makineler için uygun ses emici aparatlar kullanmak evdeki ses düzeyini düşürür.
