Deprem gerçeğiyle yaşamak zorunda olmamız ona hazırlık yapmayacağımız anlamına gelmiyor. Pek çok kişi hazırlıklara yaşadıkları binanın risk analizini yaptırarak başladı ancak risk analizi konusunda kullanılan terimler zaman zaman kafa karışıklığı yaratabiliyor. Bu nedenle deprem risk analizi ile ilgili bilmeniz gereken 20 terim derledik. Her ne kadar bu analizi alanında uzman şirketler yapıyor olsalar da bu terimleri öğrenmenizde fayda var.
● Dolgu zemin
Deniz ve göl kıyıları ile sulak arazilerin ihtiyaç halinde ya da plan gereğince kaya ve toprak gibi malzeme ile doldurulması yoluyla elde edilen zemin.
● Duman dedektörü
Duman yoğunluğundaki yükselmeyi algılayan ve yangın tehlikesi olduğunu sesli uyarı olarak duyurabilen cihaz. Yangın konusunda önlem alınması için en etkili ve ucuz araç olarak biliniyor.
● Fizibilite çalışması
Olası problemlerin öncesinde tahmin edilerek ve yapılması planlanan yatırımların teknik, finansal ve hukuki yönlerden etkinliğinin belirlenmesi için yapılan ön araştırma.
● İmar kanunu
Ülkemizde yerleşim yerleri ile bu yerdeki yapılaşmaların plan, fen, sağlık ve çevre koşullarına uygun oluşumunu sağlamak amacıyla düzenlenmiş olan 3194 sayılı yasa.
● İmar planlaması
Arazilerin hangi amaçlarla kullanılacağını, inşa edilmesi planlanan yapı ve alt yapıların konum ve koşullarını belirleyen, asıl hedefi insanlar için güvenli, sağlıklı ve düzenli bir yaşam alanı kurmak olan süreç.
● İmar yönetmeliği
Bir tür yapı düzeni yönetmeliği olarak imar yasasına uygun şekilde hazırlanır ve kentin belediye meclisince onaylanarak yürürlüğe girer.
● İskân belgesi
Belediye ve mücavir alan sınırları içinde veya dışındaki yerlerde inşa edilen yapıların tamamen veya kısmen kullanılmasına onay veren izin belgesi. Bu izni belediyeler veya valilikler verebiliyor. Uygulamada oturma izni olarak isimlendiriliyor. Eğer bir yapının iskanı olmazsa elektrik, su ve doğalgaz abonelikleri yapılmayabilir; kredi başvuruları onaylanmayabilir hatta yıkım kararı çıkabilir. Bir yapının iskanı olup olmadığını e-devlet sistemi üzerinde sorgulayabilirsiniz.
● İskân türü
Bir yerleşme biriminin kullanım amacına göre belirlenmiş olan konut, okul, iş yeri gibi yerleşim sınıfı.
● İstinat duvarı
Kırma taş, beton ve betonarme olarak inşa edilebilen toprağın veya yapının kaymasını önlemeye yarayan duvar.
● İtiraz hasar tespiti
Kesin hasar tespit çalışmalarına belirtilen süre içinde itirazda bulunan afetzedelerin taleplerinin değerlendirildiği yapının hasarının tespit edildiği çalışma. Söz konusu hasar tespiti 7269 sayılı kanuna göre yapılıyor.
● Kadastro
Arazi ve arsa gibi taşınmazların sahibi, konumu, sınırı, alanı ve değerinin ölçülerek belirlenip bir plan üzerinde gösterilmesi işlemi.
● Kentsel risk analizi
Kentsel mekânın risklerinin değerlendirilmesi için afet senaryoları, kentsel arazi kullanımı; kentsel doku, yapılaşma, ulaşım ve altyapının oluşturduğu afet risklerinin belirlenmesine yönelik yapılan analiz çalışması. Kentsel risk analizinin yapılması, kentte olabilecek olası bir afet anında nasıl bir çalışma yapılabileceğinin belirlenmesi ve afete dayanıklı yapıların ve birimlerin oluşturulması açısından oldukça önemli.
● Kentsel risk yönetimi
Herhangi bir afetin kentsel mekânda yol açabileceği sosyal, ekonomik, fiziki ve çevresel risklerin belirlenmesi ve değerlendirilmesi. Söz konusu risklerin giderilmesi ya da en aza indirilmesi için önlemlerin alınması, uygulanmasının sağlanması ve kaynak yönetimi yapılması üzere hazırlanan stratejik plan ve eylem programı.
● Konum planı
Bir arsada yapılan, blok veya ayrı ayrı birden fazla yapının, arsa içindeki konumu, varsa özel yol, yeşil alan, spor tesisleri gibi ortak yerleri gösterir biçimde yapılmış ve belediyece onaylanmış plan.
● Nâzım imar planları
Mevcut ise çevre düzeni planının genel ilke, hedef ve kararlarına uygun olarak arazi parçalarının genel kullanış biçimlerini, başlıca bölge tiplerini, bölgelerin gelecekteki nüfus yoğunluklarını, çeşitli kentsel ve kırsal yerleşme alanlarının gelişme yön ve büyüklükleri ile ilkelerini; kentsel, sosyal ve teknik altyapı alanlarını, ulaşım sistemlerini göstermek ve uygulama imar planlarının hazırlanmasına esas olmak üzere, varsa kadastral durumu işlenmiş olarak 1/5.000 ölçekte, büyükşehir belediyelerinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasındaki her ölçekte, onaylı halihazır haritalar üzerine, plan notları ve ayrıntılı raporuyla bir bütün olarak hazırlanan plan.
● Risk
Herhangi bir olayın belirli koşul ve ortamlarda doğurabileceği can, mal, ekonomik ve çevresel kayıpların gerçekleşme olasılığı. Potansiyel kayıpları ve hasar görebilirliği ifade ettiği söylenebilir. Sigortacılıkta kayıp olasılığı olarak da anılıyor.
● Riskli alan
6306 sayılı kanun göz önünde bulundurularak zemin yapısı veya üzerindeki yapılaşma sebebiyle can ve mal kaybına yol açma riski taşıyan, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı veya belediye tarafından AFAD’ın görüşü de alınarak belirlenen alan.
● Riskli yapı
Riskli yapı kavramı 6306 sayılı kanunda “Riskli alan içinde veya dışında olup ekonomik ömrünü tamamlamış olan ya da yıkılma veya ağır hasar görme riski taşıdığı ilmi ve teknik verilere dayanılarak tespit edilen yapı.” olarak tanımlanıyor. Depremde yıkılan ve zarar gören binaların büyük çoğunluğu bu başlık altında değerlendiriliyor.
● Sit alanı
Doğal, tarihi, kültürel ve arkeolojik özelliklerinden dolayı koruma statüsü verilerek korunması planlanan alan.
● Tahliye planı
Bir afet ve acil durum anında yapılacak tahliyenin hangi yollar ve araçlar kullanılarak yapılacağı ve kişilerin nasıl güvenli alanlara taşınacağını gösteren ayrıntılı plan.
● Yapı denetimi
Yapıların daha güvenli, sağlıklı ve ekonomik olarak inşa edilmesi için uygulanan denetleme süreci, iş ve işlemlerinin tümü.
● Yapı denetim kuruluşu
4708 sayılı yasa ile yürürlüğe giren ve yapıların tasarım ve uygulama aşamalarında kontrolden sorumlu olan, ortaklarının tamamı mimar ve mühendislerden oluşan bağımsız kuruluş. Yapı denetim kuruluşunun sorumlulukları şu şekilde sıralanabilir: harita ve imar planlarının hazırlanması, uygulanması, yapıların mimari, statik ve her türlü plan, proje, resim ve hesapların hazırlanması, bunların uygulanması.
● Yapı ruhsatı
İmar mevzuatına göre düzenlenen inşaat izin belgesi. Belediye ve söz konusu alan sınırları içinde ve dışında kalan yerlerde inşa edilecek yapılara belediye veya valilik tarafından ruhsat verilir. Yapı ruhsatı, inşaat ruhsatı olarak da anılıyor.
● Yapısal olmayan risk
Bir yapının taşıyıcı sistemi haricindeki bütün kısımları ve binanın içindeki unsurlardan kaynaklanabilecek risklerin tümü. Bu risklerin azaltılması çalışmalarına yapısal olmayan risklerin azaltılması yani kısaca “YORA” denir.
● Zemin etüdü
Bir arsaya ait yer altı tabakalarının durum, konum, jeolojik yapı türü, derinlik, kalınlık, yoğunluk, elektrik özdirenci, sismik hızı, ivme, yeraltı su derinliğini ve bu tabakaların geriye kalan dinamik parametrelerinin olası bir deprem karşısında göstereceği tepkiyi tespit etmek amacıyla yapılan çalışmaların tamamı.
Kaynaklar
1. AFAD, Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü, https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/163233/mod_resource/content/1/AFET%20Y%C3%96NET%C4%B0M%C4%B0%20TER%C4%B0MLER%C4%B0%20S%C3%96ZL%C3%9C%C4%9E%C3%9C.pdf, Erişim Tarihi: 07.03.2023.
2. Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6306.pdf, Erişim Tarihi: 07.03.2023.
3. Altyapı ve Kentsel Dönüşüm Hizmetleri Genel Müdürlüğü, https://altyapi.csb.gov.tr/riskli-yapi-sureci-i-104285, Erişim Tarihi: 07.03.2023.
