Friedrich Nietzsche’ye göre insanı varoluş sancılarından kurtarabilecek tek güç sanattır. İnsanı tekrar insan yapabilecek ve bu sayede “üstinsan”a ulaştırabilecek yol ise tragedyadır. Tragedya, modern tiyatronun temelini oluşturur. Antik çağlardan bu yana insanlık tarihi için önemli bir yere sahip tiyatroyu, 27 Mart Dünya Tiyatro Günü’nde anmak için sahne tozunu yuttuktan sonra beyaz perdede yerini alan tiyatro eserlerini ve Koronavirüs sebebiyle evden çıkamadığımız bu günlerde tiyatrodan mahrum kalmamak için online erişimle ulaşılabilecek tiyatro bağlantılarını derledik.
Dünya Tiyatro Günü’nü kutlamak ve bu büyülü dünyayı bizlere hazırlayan tiyatro insanlarına teşekkürlerimizi sunmak için tiyatro sahnesinden beyaz perdeye uyarlanan eserlerden yedi filmi derledik.
Ancak bu listeye geçmeden önce başka bir listemiz var. Her yıl Dünya Tiyatro Günü’nde birçok tiyatro ekibi, sahnesini seyircilerle ücretsiz olarak buluşturuyordu. Maalesef yaşanan Koronavirüs sebebiyle bu seneki buruk geçecek olsa da tiyatro kuruluşları bizi evimizde de tiyatrosuz bırakmıyor. Her ne kadar canlı performansları online ortamda izlemek aynı seyir zevkini veremese de dünyanın en önemli tiyatro kuruluşlarının kült eserlerini izleme imkanını elde etmek, krizi fırsata dönüştürmenin en güzel yolu olsa gerek. Ülke ve dünya çapındaki tiyatro organizasyonlarının online yayınlarına aşağıdaki listeden göz atabilirsiniz.
Yurt dışı kaynaklı yayınlar
● Macbeth National Theatre Live 2013
● New york Metropolitan Operası
Kültür ve Turizm Bakanlığı ve belediye tiyatrolarının yayınları
● Kültür ve Turizm Bakanlığı sayfasında paylaşılan arşiv
● İstanbul Büyükşehir Belediyesi 27 Mart’a özel gösterim
● Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları Arşiv - Kral Lear - Deniz Kızı Maria
● Nilüfer Belediyesi Kent Tiyatrosu Arşiv
Özel tiyatroların yayınları
● Altıdan Sonra Tiyatro/Kumbaracı50
● Sürüne Sürüne Erkek Olmak - Tiyatro Alesta (2015 - 2018)
● Oyun Atölyesi/Şekspir Müzikali
● Kadro Pa/Macbeth Mutfakta oyunu 27 Mart’a özel gösterim
TİYATRO SAHNESİNDEN BEYAZ BERDEYE TAŞINAN FİLMLER
1- Casablanca (1942)
Tüm zamanların en iyi aşk filmlerin biri olan Casablanca, Murray Burnett’in Everybody Comed to Rick‘s adlı oyunundan beyazperdeye uyarlanmış. Oyun o dönemde pek ilgi görmemiş ama yapımcı şirket tarafından önemli bir meblağ karşılığında satın alınmış. Tiyatro sahnesinde pek dikkat çekemeyen eser, sinemaya taşındığında tüm dünyada adından söz ettirmiş. Casablanca, bugün bile adını anmadan geçmediğimiz kült bir film. Michael Curtiz’in yönetmenliğini üstlendiği filmin oyuncu kadrsounda, zamanının en iyi iki oyuncusuna Humphrey Bogart ve Ingrid Bergman yer alıyor. Fas’ın güzel şehri Casablanca’yı en şık şekillerde kullanarak II. Dünya Savaşı’nı arka planına alan Casablanca; şehrin en meşhur gece kulübünün sahibi Rick ile derinliklere gömdüğü Ilsa arasında, dönemin tüm siyasi karışıklığı ortasındaki unutulmaz aşklarını anlatıyor.
2- Rope (1948)
Alfred Hitchcock’un filmografisinde birçok edebiyat uyarlaması var. Tiyatrodan sinemaya taşıdığı ve çekildiği dönem olduğu kadar sonrasında da tartışma yaratan filmi ise Rope. Patrick Hamilton tarafından aynı isimle kaleme alınmış oyun metni Rope, Hitchcock’un kendi yorumuyla kült bir esere dönüşüyor. Oyunun tek mekanda geçmesini avantaja dönüştüren Hitchcock, sinema tarihinde en incelikle yapılmış tek plan örneklerinden birine imza atıyor. Filmde arkadaşlarının ölümüne sebep olan iki kişinin ilişkileri, cinayetin sebebi ve ‘açığa çıkma’ korkusu üzerinden Rope, “cinayet basit bir yok etme eylemi midir yoksa bir sanat mıdır?” sorusunu irdeleyerek diğer Hitchcock filmleri gibi psikolojik çözümlemeleriyle dikkat çekiyor.
3- 12 Angry Men (1957)
12 Angry Men, Reginald Rose’un aynı adlı eserinden uyarlanan kült olmuş en başarılı filmlerden biri. Eserin bir özelliği de ülkemiz dâhil hala birçok tiyatro tarafından da sahneleniyor olması. 12 Angry Men, Sidney Lumet’in ilk filmi olmasına rağmen yönetmen oldukça ustaca bir iş çıkarıyor. Tek mekânda geçen film, kentin varoş mahallelerinden birinden çıkan ve babasını öldürmekle suçlanan 18 yaşındaki bir çocuğun mahkemesinde görev alan 12 jüri üyesinin karar verme süreci içinde diyaloglarından oluşuyor. İzlerken bizleri de jüri üyelerinden birine dönüştürüyor, vicdan ve adalet kavramlarını sorgulatarak etkisinden uzun süre çıkamayacağımız bir hesaplaşmaya sürüklüyor.
4- Who’s Afraid of Virginia Woolf (1966)
Yazdığı oyunlarla en önemli tiyatro insanlarından biri olan Edward Albee, Who’s Afraid of Virginia Woolf oyunuyla orta yaşlı bir çift ve evlerine davet ettikleri genç bir çiftin tuhaflıklarla dolu bir gecesine davet ediyor. Temsilleriyle de günümüzde oldukça ses getiren eser, film uyarlamasıyla da kült listesine girmeyi başardı. Filmin oyuncularının ise bu başarıda çok büyük yeri var. Elizabeth Taylor, Richard Burton, Sandy Dennis ve George Segal filmdeki performanslarıyla Oscar’a aday olmuşlar, Taylor ve Dennis ise ödülü kazanmıştır. Beş Oscar ödülü ve sekiz adaylık ile Who’s Afraid of Virginia Woolf, sahne tozunu da beyaz perdeyi de seven ender eserlerden.
5- Amadeus (1984)
Peter Shaffer tarafından kaleme alınan Amadeus; dünyanın gördüğü en büyük dâhilerden biri olan Mozart’ın yaşamını, onun başarısına ve yeteneğine ölümcül bir kıskançlıkla bakan Antonio Salieri’nin gözünden anlatıyor. Yakın zamanda ülkemizde sahnelenmeye başlayan oyunun sinemadaki temsili de unutulmayan eserler arasına adını yazdırdı. Milos Forman’ın yönetmenliğini yaptığı, F. Murray Abraham’ın Salieri, Tom Hulce’nin Mozart olarak yer aldığı filmi modern bir klasik olarak tanımlamak mümkün. Mozart ve Salieri’nin Viyana’da yollarının kesişmesiyle başlayan hikâye, Salieri’nin Mozart’a olan kıskançlığı ve öfkesiyle trajik bir hâl alır. Mozart bir dâhidir, Salieri ise onun kadar başarılı olmak için çabalayan ama o yetenekten yoksun bir müzisyendir. Film, oyuncuların üst düzey performansları ve Salier’nin çaresizliğini yakından hissettiren etkileyiciliğiyle akıllara kazınan ölümsüz bir eser olmayı hak ediyor.
6- Zengin Mutfağı (1988)
Türk tiyatrosunun en önemli isimlerinden Vasıf Öngören’in 1977’de yazdığı Zengin Mutfağı, cumhuriyet tarihinde görülmüş en büyük işçi hareketi olan 15-16 Haziran 1970 olaylarının zengin bir ailenin mutfağına yansımasını konu alıyor. Öngören’in bu olayları eğlenceli bir biçimde aktardığı oyun, ilk kez 1978 yılında İstanbul Şehir Tiyatrolarında sahnelendi. Oyunda aşçı Lütfü Usta’yı üstün performansıyla canlandıran usta oyuncu Şener Şen, sahnedeki deneyimini beyazperdeye de aktardı. Filmin senaristliğini ve yönetmenliğini üstlenen Başar Sabuncu, hikâyenin teatral yapısını bozmayıp aynı şablonu bir kez daha kurgulamayı tercih etti ve ortaya başyapıt niteliğinde bir film çıktı. Dönemin siyasi atmosferini çeşitli göndermelerle aktaran, toplum yapısındaki değişimi gözler önüne seren film, Türk sinemasında önemli bir yer kazandı. Ve şehir tiyatrolarında sahnelenmesinden 40 yıl sonra Zengin Mutfağı yeniden sahneye koyuldu. Üstelik Şener Şen, bu sefer Lütfü Usta sıfatına yönetmen unvanını da ekledi ve yeni oyuncu kadrosuyla tekrar sahneye çıktı. Eser, Şener Şen ile özdeşleşirken hem Türk tiyatrosu hem de Türk sineması adına önemli bir kazanım olarak hafızalarda yer alıyor.
7- Hamlet (1996)
Sinema ve tiyatro denince ilk akla gelen isimlerden biri de kuşkusuz Kenneth Branagh. Branagh, çok sayıda Shakespeare eserini sahneye koymuş, yönetmiş ve başrolünde oynamış biri olarak sinemaya taşımayı da ihmal etmedi. Henry V’i uyarladıktan sonra asıl ustalığını Hamlet ile konuşturdu. Uyarlama sırasında da sadece kurguyu desteklemesi için birkaç sahne eklemek dışında bir müdahalede bulunmadı, replikleri bire bir korudu. Hem yönetmenliğini üstlendiği hem de Hamlet rolünü göğüslediği filmde unutulmaz bir performansa imza atmış oldu. Böylelikle Hamlet filmi, tiyatrodaki şanına yakışır bir sinema uyarlaması olarak tarihteki yerini aldı.
Tiyatro tarihi hakkında detaylı bilgi için burayı tıklayın!
