Dünya Tiyatrolar Günü olan 27 Mart, dünya genelinde tiyatro sanatının zenginliğini ve çeşitliliğini vurgulamayı amaçlıyor. Farklı kültürlerin bir araya gelmesiyle şekillenen tiyatro gelenekleri, benzersiz ve çarpıcı özelliklere sahip. Bu yazımızda Dünya Tiyatrolar Günü vesilesiyle Japon Noh tiyatrosundan, Hint Kathakali'ye kadar çeşitli tiyatro formlarını ele alacağız.
Dünya genelinde farklı kültürlerin zengin tiyatro gelenekleri, eşsiz anlatım biçimleri ve estetikleri ile dikkat çekiyor. Bu kapsamda, Japon Noh Tiyatrosu'nun minimalist ve sembolik anlatımı, İtalyan Commedia dell'arte'nin doğaçlama ve renkli karakterleri, Hint Kathakali Tiyatrosu'nun derin mitolojik kökleri ve Çin'in geleneksel operalarının zengin sanatı ön plana çıkıyor. Bu tiyatro biçimleri, tarih boyunca farklı dönemlerde gelişti, değişmiş ve ayakta kaldı, kültürel mirasımızın önemli bir parçası olarak günümüze kadar geldi.
Japon Noh Tiyatrosu
Noh (能, Nō), 14’üncü yüzyılda ortaya çıkan; müzik, dans ve dramanın içe içe geçtiği eşsiz bir tiyatro biçimi. Ana noh tiyatrosu ve onunla birlikte gelişen kyogen (performansının aralarında icra edilen komik parçalar) UNESCO tarafından Somut Olmayan Kültürel Miras olarak belirlendi.
Muromachi Dönemi'nde (1333-1573), Zeami tarafından popülerleştirilen Noh, daha sonra dört ana noh topluluğu tarafından desteklendi. Tokugawa Dönemi (1603-1867) boyunca, noh resmi tören sanatı haline geldi ve beşinci bir topluluk eklendi.
Noh tiyatrosu, şarkı ve dans etrafında şekillenmiş. Bu türde hareketler yavaş, dil şiirsel, ton monoton ve kostümler zengin ve ağır. Olay örgüsü ise genellikle efsaneler, tarih, edebiyat ve doğaüstü temaları içeriyor.
Noh oyunları, dört köşesinden sütunlarla desteklenen kare bir sahnede icra ediliyor. Tüm oyuncular erkek ve roller arasında baş karakter (Shite), yardımcı oyuncu (Waki), müzisyenler (Hayashi), koro (Jiutai) ve sahne görevlileri (Koken) bulunuyor.
Commedia dell'arte
Commedia dell'arte, on beşinci yüzyılda Kuzey İtalya'da ortaya çıkan ve Avrupa'da hızla popülerlik kazanan doğaçlama diyaloglar ve renkli karakterlerden oluşan bir tiyatro biçimi. İtalya'da 1545 yılında Padua'da kurulan en eski topluluklarla birlikte, uluslararası üne kavuşan Gelosi, Confidenti ve Fedeli gibi topluluklar da oldukça önemli.
Commedia dell'arte oyunları, genellikle gezici oyuncu grupları tarafından açık havada sergileniyor ve belirlenmiş bir senaryo çerçevesinde doğaçlama diyaloglarla şekilleniyor. Oyuncular, sansürlenmeden güncel politika ve mizah hakkında kurnazca yorumlar yapabiliyor. Commedia dell'arte, her biri belirli bir dizi özellikle karakterize edilen karakterler aracılığıyla tanınıyor. Karakterler, karakteristik konuşma tarzları, jestler, aksesuarlar ve kostümlerle ayırt ediliyor. Maske takan karakterler, duygu ve niyetlerini abartılı jestler ve lehçe ile ifade ediyor.
Genellikle, yaşlı ve genç aşıkların mücadelelerine odaklanan temel senaryolar, zanni adı verilen hizmetçi karakterlerin yardımıyla çözülüyor. Diğer popüler senaryolar arasında zina, evlilikte kıskançlık ve aptal karakterin hizmetçisi tarafından alt edilmesi yer alıyor. Performanslar, belirli ara bölümlerle zenginleştiriliyor ve müzik, akrobasi ve dövüş gibi unsurları içerebiliyor.
Hint Kathakali Tiyatrosu
Kathakali, Güney Hindistan'ın Kerala eyaletine özgü bir dans-drama sanatı. 17’nci yüzyılda Hindu mitolojisiyle bağlantılı geleneksel tiyatro formlarından esinlenilerek oluşturulmuş. Sahne performanslarında yoğun makyaj ve renkli kostümler kullanılırken, dansçılar vücut hareketleri, yüz ifadeleri, el işaretleri ve ayak ritimleriyle karakterlerin duygusal ve fiziksel durumlarını aktarıyor. Kathakali, karmaşık dans hareketleri ve dramatik anlatımlarıyla dikkat çekerken, karakterlerin makyajları da özellikle öne çıkıyor. Bu sanat formu, Hindistan'ın kültürel zenginliğini ve mitolojik hikayelerini yansıtan benzersiz bir dans-drama geleneği olarak biliniyor.
Kathakali'nin kökenleri, Kerala'da yüzyıllardır devam eden Krishnanattam adlı bir dans-drama geleneğine dayanıyor. Kottarakkara Thampuran gibi kişilerin desteğiyle Kathakali, daha geniş bir kitleye ulaşarak uluslararası alanda tanınıyor. Kathakali kostümleri, karakterlerin özelliklerini ve doğasını vurgulamak için detaylı bir şekilde tasarlanarak izleyicilere görsel bir şölen sunuyor.
Geleneksel Çin Operası
Çin'in büyük kentlerinde Batı tarzı tiyatro popülerken, ülkenin geri kalanında geleneksel operalara daha fazla ilgi gösteriliyor. Geleneksel Çin Operası, eski Yunan ve Hindistan tiyatrosuyla birlikte dünyanın en eski tiyatro türlerinden biri olarak kabul ediliyor. Geleneksel Çin Operası, şarkı, dans, müzik, şiir, resim gibi sanatlarla Wushu sporunu birleştiriyor. Oyuncular, müzik eşliğinde şarkı söyleme, konuşma, hareket ve sahnedeki sanal zaman gibi unsurları kullanarak performans sergiliyor. Roller yaş, cinsiyet ve karaktere göre Sheng, Dan, Jing ve Chou gibi kategorilere ayrılıyor.
Geleneksel Çin Operası'nın sanatsal ifade yöntemlerinde, dekor ve hareketlerin sanal olması önemli. Her bir performans, ayrı bir hikâyeyi anlatır ve çeşitli duyguları kalıplaşmış biçimlerde ifade ediyor. Çin, 20’inci yüzyılda Batı kültürlerinin etkisi altına girmesine rağmen geleneksel Çin operaları hem gelişiyor hem de korunmaya çalışılıyor.
Kaynaklar :
https://www.japan-guide.com/e/e2091.html, Erişim Tarihi: 16.03.2024
https://www.metmuseum.org/toah/hd/comm/hd_comm.htm, Erişim Tarihi: 16.03.2024
https://www.nkfu.com/kathakali-nedir-hindistanin-buyuleyici-dans-drama-sanati-hakkinda-bilgiler/, Erişim Tarihi: 16.03.2024
https://turkish.cri.cn/794/2011/03/07/1s131736.htm, Erişim Tarihi: 16.03.2024
