Beynin verilerini inceleyen İsrail merkezli brain.space, yakın zamanda Dünya’ya dönen SpaceX Crew-3 misyonunun bir parçası olarak deneysel bir göreve imza attı. Astronotların yer çekimsiz ortamda beyin verileri özel bir kaskla incelendi. Verilerin açıklanması merakla bekleniyor.
İnsanlar yüz yıllardır beynin sırlarını çözmek, zihnin işleyişini kavramak amacıyla birçok girişimde bulunmuş, çok çeşitli yöntemler kullanmış. Örneğin 18. yüzyıl sonlarında kişinin kafatası şeklinin onun kişiliğine ve ruhsal durumuna dair bilgi verdiğine inanılıyordu. Frenoloji uzmanları kafatasındaki girinti ve çıkıntıları ölçerek hastalarının beyninin nasıl çalıştığına dair bilgi edinmeyi amaçlıyordu.
1920’lere gelindiğinde araştırmacılar beyindeki elektrik sinyallerini okumayı başardı. Böylece canlı beyindeki elektriksel aktiviteye dair ilk bilgiler elde edildi ve elektroensefalografi (EEG) tekniği gelişti. 1970’lerde mühendis Godfrey Hounsfield röntgen yoluyla beynin içini görmeyi başardı. Yani bugünkü tomografinin temeli atıldı.
Bugün beyni taramada kullanılan teknolojiye “fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme” ya da kısaca “emar” (fMRI) deniyor. Tüm bu incelemeler yerçekimi olan ortamda beynin işleyişini ölçüyor.
Yerçekimsiz ortamda beyinde neler oluyor
2019 yılında yapılan bir araştırma, uzayda, yerçekimsiz ortamda çalışan astronotların beyin işlevlerinde değişiklikler olduğunu ortaya koydu. Proceedings of the National Academy of Sciences dergisinde yayımlanan araştırmaya göre yerçekimsiz ortamda özellikle beyinde meydana gelen değişiklikler, dünyaya döndükten sonra da aylarca sürüyor.
Mikro yerçekiminin insan vücudu üzerinde bilinmeyen birçok etkisi bulunuyor. Mars'a gerçekleştirilmesi planlanan uzun vadeli uzay görevlerinin insan fizyolojisini tam olarak nasıl etkileyebileceği bilinmiyor.
Yakın zamanda Dünya’ya dönen SpaceX Crew-3 misyonu kapsamında, Uluslararası Uzay İstasyonu’na (International Space Station (ISS) uçan astronotlar, yaklaşık altı ay sonra Dünya’ya ayak bastı. Dragon Endurance uzay aracı, Meksika Körfezi’ne güvenli bir şekilde iniş yapmayı başardı. Beyin verilerini incelemek üzere kurulan İsrail merkezli veri toplama-sinirbilim füzyon girişimi brain.space de bu misyonun bir parçası olarak yerçekimsiz ortamda beynin işlevlerini ölçtüğü deneysel bir göreve imza attı. Özel uzay uçuşu firması Axiom Space’in uçuşunda görev yapan üç astronot, brain.space tarafından tasarlanan “elektroensefalogram” özellikli kaskı kullandı.
brain.space kurucu ortağı ve CEO’su Yair Levy Reuters, uzaydaki insanlardan kalp atış hızı, cilt direnci, kas kütlesi gibi verilerin sürekli toplandığını ancak henüz uzayda beyin faaliyetlerine ilişkin bilgi sahibi olunmadığını dile getirdi. Yair Levy Reuters kaskın görevini de şöyle açıklamıştı: “Astronotlar, en önemli organ olan beyin hariç, kalp atış hızları, oksijen seviyeleri, vücut kütleleri ve kan içeriği gibi birçok farklı alanda izleniyor. Dolayısıyla, mikro yerçekiminin, vücuttaki fizyolojik göstergeleri etkilediğini biliyoruz. Muhtemelen uzay uçuşu beyni de etkileyecek ve biz de bunu izlemek istiyoruz.”
Kaskın verileri çok işe yarayabilir
Uzay yolcuları, uzay uçuşu sırasında beyin aktivitesindeki değişiklikleri haritalamak için brain.space’in kaskını taktı. Kask elektroensefalogram (EEG) kullanarak beyin aktivitesini ölçtü. Kasktan gelen veriler, makine öğrenimini kullanarak analiz edildi. Kask, beyin dalgalarını, beyin aktivitesini, nörosağlığı ve daha fazlasını ölçen bir tür taşınabilir EEG makinesi olarak işlev gördü.
Benzer çalışmalar Dünya üzerinde daha önce yapıldı. Uzay görevinden sonra brain.space, Dünya ve uzay arasındaki beyin faaliyetlerindeki farklılıkları görmek için EEG verilerini karşılaştıracak. Uzun vadeli uzay araştırmaları ve dünya dışı yaşamla ilgili araştırmalar için bu tür deneylere ihtiyaç duyuluyor.
Şirket neyi hedefliyor?
İnsan-makine etkileşim teknolojilerinin kapasitesindeki ilerleme ile yakından ilgilenen şirket, Tel Aviv'deki ofislerinde 30 kişiyi istihdam ediyor ve çalışanların yaşları 17 ila 78 arasında değişiyor. İnsanın biyolojik ve fizyolojik potansiyelini anlayıp robotik uzay uygulamalarında bu sınıflandırmaları kullanmak isteyen şirket, amaçlarını şöyle ifade ediyor:
“Uzay, astronotlar için tehlikeye açık bir ortam. Araç dışı aktivitenin mümkün olduğunca sınırlandırılması gerekiyor. Bu nedenle, robotik sistemlerin astronotların yapacağı riskli, tehlikeli işlerde onların yerini alması bekleniyor. Yine de astronotların bu tür robotik sistemler üzerinde daha yüksek bir kontrol derecesi elde etmesi de zorunlu. Bu nedenle, astronotlar ve bu tür cihazlar arasındaki ara yüzlerin tamamlayıcı ve artırılmış iletişim, kontrol kanalları kullanılarak optimize edilmesi gerekiyor. Astronotların robotik uygulamaları daha yüksek bir özgürlük derecesiyle kontrol etmelerini ve ellerini klavye ve fareden uzak tutarak bilgisayar uygulamaları içinde gezinmelerini sağlamak istiyoruz.”
Mevcut bulgular çok umut verici sonuçlar sunduğundan NASA bu tür ara yüzlere ilgi gösteriyor. Şirketin kurucu ortağı ve CEO’su Levy, "Evrende milyarlarca yıldız ve beynimizde milyarlarca nöron var. Hepimiz birbirimize bağlıyız. Hayatla ilgili bu soruları cevaplamak inanılmaz bir hikâyenin parçası” sözleriyle yollarına emin adımlarla devam edeceklerinin de altını çiziyor.
KAYNAKLAR
https://www.brain.space/
BBC
