Sağlıklı beslenme takıntısı “ortoreksiya nervoza”, hayatınızı düşündüğünüzün aksine kötü yönde etkileyebiliyor. Tüm yönleriyle ortoreksiya nervozayı inceledik.
Sağlıklı beslenme sayesinde hem kendinizi daha dinç hissedebilir hem de sağlığınız için gerekli önlemleri alabilirsiniz. Fakat kimileri için sağlıklı beslenmeye odaklanmak bir saplantı haline gelebiliyor. Bu gibi durumlarda ortoreksiya nervoza ismiyle bilinen yeme bozukluğu problemi yaşanabiliyor. Diğer yeme bozuklukları gibi ortoreksiya nervoza da ciddi sonuçlara yol açabiliyor.
Ortoreksiya nervoza nedir?
Ortoreksiya nervoza sağlıklı beslenmenin sağlıksız bir saplantıya dönüştüğü yeme bozukluğuna verilen isim. Diğer yeme bozukluklarına göre bu hastalık yeme miktarı değil, besin kalitesi etrafında şekilleniyor. Bir diğer yeme bozukluğu problemi olan anoreksiya nervozada kilo alma korkusuyla yeme miktarı aşırı derecede kısıtlanırken, ortoreksiya nervozada kişiler nadiren kilo vermeye odaklanır. Onlar için önemli olan tek şey, yedikleri besinlerin kaliteli olmasıdır. Yiyeceklerin saf veya sağlıklı olup olmadığını bir takıntı haline getirip birçok şeyi yiyemez duruma gelirler.
Ortoreksiya nervozanın nedenleri...
Daha sağlıklı olmayı amaçlayan bir diyete başladıysanız, diyette uyguladığınız beslenme tercihleri zamanla aşırıya kaçabilir ve tam olarak ortoreksiya nervoza problemine dönüşebilir. Bu yeme bozukluğuna dair araştırmalar nadir olsa bile, yiyeceklerin saflığını ve sağlıklı olup olmamasını sürekli kontrol eden kişilerde obsesif kompulsif eğilimlerle risk faktörü oluşabilir. Diğer bir risk faktörü ise mükemmeliyetçilik, yüksek kaygı ve kontrol gereksinimi eğilimidir.
Yapılan kimi çalışmalarda, kariyerleri için sağlığına ve beslenmesine odaklanan bireylerde, ortoreksiya nervoza problemi gelişme riskinin daha yüksek olduğu görülüyor. Örnek meslek grupları arasında sağlık çalışanları, opera sanatçıları, balerinler/baletler ve müzisyenler yer alıyor. Ayrıca ortoreksiya nervozanın görülme olasılığı yaşa, cinsiyete ve sosyoekonomik duruma göre değişebiliyor.
Ortoreksiya nervoza nasıl teşhis edilir?
Bazı durumlarda ortoreksiya nervoza ve sağlıklı beslenmenin arasında ayrım yapmak zor. Bu ikisi arasında net bir ayrım yapmak için aşağıdaki iki temel faktör göz önünde bulundurulmalı:
1. Sağlıklı beslenmeye yönelik obsesif odaklanma: Kişilerin gıda seçimleriyle ilgili abartılı ve duygusal bir sıkıntı içerisine girmesi, ortoreksiya nervozanın bir belirtisidir. Bu durum sağlıklı beslenmeye karşı saplantılı bir odaktır. Şu durumları içerebilir:
○ Davranışlar ve düşünceler: Kişinin sağlıklı olmasını sağlayacak en uygun diyeti bulmak için sürekli düşünmesi.
○ Kendi kendini empoze eden kaygı: Kişinin diyet kurallarını çiğnediğinde endişe duyması, kaygı duyması, utanç ve hastalık korkusu hissetmesi.
○ Şiddetli kısıtlamalar: Zamanla çoğu gıda grubunu diyetinden çıkarması ve ilerleyen safhalarda neredeyse hiç yemek yemeyecek duruma gelmesi.
2. Günlük yaşamı etkileyen davranışlar: Ortoreksiya nervoza kişilerin günlük yaşamını kısıtlayacak boyuta gelebilir. Aşağıdaki şekillerde olabilir:
○ Tıbbi rahatsızlıklar: Kötü beslenme, şiddetli kilo kaybına veya diğer tıbbi rahatsızlıklara yol açabilir.
○ Yaşam tarzının bozulması: Sağlıklı beslenme için uğraşırken, kişiler günlük hayatındaki rutinlerden ödün vermeye başlayabilir.
○ Duygusal bağımlılık: Kişi sağlıklı beslenmenin en değerli şey olduğunu düşünür ve kendi kendine empoze edilen diyet kurallarına aşırı biçimde bağlanır.
Ortoreksiya nervozanın sağlığa olumsuz etkileri
● Fiziksel etkiler
Kısıtlı yemek yemekten dolayı, vücuttaki temel besin değerleri (vitamin, mineral, kalsiyum vb) azalabilir. Ayrıca yetersiz beslenme kansızlığa ve kalp ritminde bozukluklara neden olabilir. Sindirim problemleri, hormonlarda bozukluk, kemik sağlığının bozulması ve metabolizmanın yavaşlaması da ortoreksiya nervozanın fiziksel etkilerinden bazılarıdır.
● Psikolojik etkiler
Ortoreksiya nervoza problemiyle karşı karşıya olan bireyler, yeme düzenleri bozulduğunda yoğun bir hayal kırıklığı yaşayabilirler ve kendilerinden nefret edebilirler. Ayrıca yeme bozukluğu yaşayan bireyler besinlerin, “temiz” ve “saf” olduğunu öğrenmek için ciddi vakit harcayabilir. Besinlerde böcek ilacı, hormon, yapay aroma ve koruyucu maddeler bulunmasına ilişkin endişeleri üzerine sürekli düşünürler.
● Sosyal etki
Ortoreksiya nervozalı bireyler, besinler konusunda kontrolün sürekli kendilerinde olmasını isterler. Ayrıca yiyeceklerin, hangi zamanda ve ne sıklıkta tüketileceği konusunda sürekli program yaparlar. Bunun gibi katı yemek yeme alışkanlıkları, dışarıda yemek yemek veya arkadaşlarının düzenlediği bir partiye katılmak gibi aktivitelere katılmayı zorlaştırabilir. Dolayısıyla sosyal izolasyona yol açabilir.
Bireylere ortoreksiya nervoza tanısı konulduğunda, mutlaka doktor, psikolog ve diyetisyenlerden destek alınmalı. Uzmanların uygulayacağı davranış değişikliği, bilişsel yapılandırma ve çeşitli rahatlama yöntemlerinin yanında, hastalara doğru beslenme hakkında eğitim verilebilir ve hastaların sorunlu beslenme alışkanlıklarından kurtulmasına yardımcı olunabilir.
