Bilinçli veya bilinçsizce yapılan ve bireyin hayatında kötü izler bırakan gaslighting, en acımasız ve rahatsız edici psikolojik manipülasyon yöntemlerinden biri olarak kabul ediliyor. İstismarcının, temelde istismar ettiği bireye olmayan bir şeyi inandırma ya da yaşanan olayı inkâr ederek olayın yaşanmadığına inandırması ile bireyin kendi akıl sağlığından şüphe etmesine neden olan bir yöntem olan gaslighting’i yakından inceliyoruz.
Gaslighting ne demek?
Kendi akıl sağlığından şüphe etmeye veya bir olayla ilgili şüphe duymaya yönelik yapılan manipülasyon yöntemine “gaslighting” deniyor. Duygusal bir istismar biçimi olan gaslighting’te, bir birey ya da grubun hedeflenen bir birey veya gruba gizlice şüphe tohumları ekerek kendi hafızalarını, algılarını ve yargılarını sorgulamalarına neden oluyor.
Gaslighting, ilk kez İngiliz oyun ve roman yazarı Patrick Hamilton tarafından bir oyunda kullanıldı. Kendi anı ve algılarından şüphelenmesine sebep olan yanlış bilgiler tarafından manipüle edilen bir karakterin yaşadıklarını anlatan bu oyun, 1940 yılında filme uyarlandı. 1944 yılında Hollywood’ta tekrar çekilen “Gaslight”, 1970 yılından itibaren psikanaliz literatüründe bu davranışı tanımlamak için kullanılmaya başlandı.
Neden Gaslighting yapılıyor?
Gaslighting uygulayan bireyler, hedeflerindeki bireyi yaşanmış bir anı ikinci bir kez düşünmeye sevk ediyor ya da onların duygularını küçümsüyor. Hikayeyi tersine çeviriyor ya da suçlu hissettirerek hatalı olduğunu ona inandırmaya çalışıyor. Ayrıca gaslighting yapan kişi, zihninden şüphe eden ve kendine güvenini yitiren birey üzerindeki gücünü ve kontrolünü artırıyor ve bireyi kendine bağımlı hâle getiriyor. Gaslighting’i yapan kişi ayrıca bireyin izolasyonunu ve savunmasızlığını artırarak kendi kontrolünü güçlendiriyor ve mağdur bireyin algılarına ve içgüdülerine güvenme yeteneğini kaybetmesini amaçlıyor. Gaslighting’i yapan bireyler genelde Narsizm, Egoizm ve Antisosyal Kişilik Bozukluğu’na sahip oluyor.
Gaslighting’i kullanan birey, hedef bireyi sanrılara inandırmaya yavaş yavaş başlar ve şiddeti zamanla artar. Gaslighting’i uygulamanın birçok aşaması bulunuyor.
● Vazgeçme: Bu yöntemde, istismarcılar sizi dinlemeyi reddederler ya da anlamadıklarını söylerler.
● Karşı Koyma: Bu yöntemde istismarcı, zorbalık uyguladığı bireyin bir olayı ya da durum ile ilgili anısını sorgulatır.
● Yönlendirme: Bu yöntemde istismarcı, konuyu değiştirerek hedefindeki kişiyi manipüle eder.
● İnkâr: Bu taktikte genellikle görülen, bir olayın ya da durumun olduğunu ya da söylendiğini unuttuğunu söylemek ya da inkâr ederek yalan söylemek.
Gaslighting nasıl anlaşılır?
Gaslighting’e maruz kalan birey, kendi davranışlarına bakarak gaslighting’e uğrayıp uğramadığını anlayabilir. Çünkü böyle bir ilişki içerisinde olan birey sürekli özür diler, istismar eden için çeşitli bahaneler uydurur, kendini sorgular ve kafa karışıklığı hisseder. Davranışı anlamanın bir diğer yolu da istismarcının hareketlerini analiz edebilmek.
Gaslighting partneriniz, işvereniniz, arkadaş veya herhangi bir kişi tarafından işyerinde, aile içinde, okulda vb. uygulanabilir. Bu nedenle insani ilişkilerin var olduğu her alanda bu davranışla karşılaşmak mümkün.
Ne gaslighting olabilir?
Daha önce Onedio’da yayımlanan gaslighting yazısında, neyin gaslighting olabileceği ile ilgili bazı örnekler bulunuyor. Bunlardan bazıları ise şu şekilde:
● İstismarcı bir şey söyledikten sonra, söylediği cümleler ile yüzleştirilince 'Ben asla öyle bir şey demedim' demesi,
● Defalarca belli bir olaydan veya söylemden kırıldığınızı anlatmanıza rağmen sizi üzüp kırdıktan sonra “Çok abartıyorsun” demesi,
● Size hakaret ettikten sonra 'Hep sen beni sinirlendirip bu hale getiriyorsun' demesi,
● Suçlanacak çok şeyi olmasına rağmen 'Hep beni suçluyorsun, sanki sen suçsuzsun' demesi,
● Sizi üzüp, ağlatıp, kırıp “Sen histeriksin, başkaları görse bu hâlini bana acırdı, senin deli olduğunu düşünürdü” demesi,
● Sizin için çok önemli olmasına rağmen bir konu için 'Bir daha bu saçmalığı dinlemeyeceğim' deyip sizi söyledikleriniz veya inandıklarınızın saçmalık olduğuna inandırması,
● Emin olduğunuz bir hatıra konusunda 'Hayır sen yanlış hatırlıyorsun' demesi,
● “Hep negatifsin”, “Çok kötümsersin”, “Daha önce de kız/erkek arkadaşlarım oldu, hiçbiri senin gibi değil” diyerek inanç, his ve fikirleriniz konusunda sizi şüpheye düşürmesi.
Gaslighting’e maruz kalan birey nasıl tedavi edilmeli?
Gaslighting’e maruz kalan bireyin iyileşmesi için zaman gerekebilir. Bu süreçte mutlaka uzman birine danışılması gerekli. İlk etapta yapılması gereken ise gaslighting’in ne olduğunu bireye anlatmak ve istismarcıdan mümkün mertebe uzak durmasını sağlamak. Kırılan özgüven, gereksiz şüphe ve kafa karışıklığı yavaş yavaş tamir edilmeye başlar. Bunun yanında aile, arkadaşlar ve uzmanlarla birlikte istismar edilen bireye destek olunmalıdır.
