Türkiye’de 1998 yılından bu yana 26 Ekim Hasta Hakları Günü’nde özel olarak hastaların sorunlarına ve haklarına dikkat çekiliyor. Bu özel günde hasta hakları ve uygulamalarına odaklanıyoruz.
Pandemi gibi büyük bir salgından sonra sağlık sisteminin düzgün ve verimli işlemesinin ne kadar önemli olduğu çok daha net olarak anlaşıldı. Doktorlar başta olmak üzere tüm sağlık çalışanlarının da ne kadar zor bir görev üstlendiği bir kez daha görüldü. Madalyonun diğer tarafındaki hastaların da hakları ve uygulamada bu hakların karşılığı daha çok talep edilir oldu.
26 Ekim Hasta Hakları Günü’ne konu olan “hasta hakları”, hastaların her türlü hakkına dair daha bilgili ve bilinçli olmasını sağlamak adına ilk kez 1981 yılında Lizbon’da yapılan 34’üncü Dünya Tabipler Birliği Genel Kurulunda yayımlanan Lizbon Bildirgesi ile benimsendi. İnsan haklarının hasta özelinde düzenlenmesi olarak da kabul edilebilecek, diğer adı Dünya Hekimler Birliği Hasta Hakları Bildirgesi olan metin, 1995 Eylül’ünde Bali’de düzenlenen 47’inci Dünya Tabipler Birliği Kurultayında bazı değişikliklere uğradı. 2005 yılında ise Şili’de düzenlenen 171’inci Konsey Oturumunda son haline getirildi. Hasta haklarına ilişkin ilk yasa ise 1993 yılında çıkarılan Finlandiya Hasta Hakları Kanunu. Hasta hakları, Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi, Hasta Hakları Yönetmeliği, İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi gibi mevzuatlar da yer alıyor.
Dünya Hekimler Birliği Hasta Hakları Bildirgesi’ne dönersek bu belge özünde, hekimin mesleki sorumluluğu ve vicdanı çerçevesinde yönettiği davranış ya da uygulamalarını, hastanın en çok yararına olacak şekilde düzenlemesini talep ediyor. Bildirge, hekimlik mesleğinin hastalara sağlamayı amaçladığı tedaviye bağlı olarak ortaya çıkan temel hakları içeriyor. Yasalar veya hükümet uygulamalarının hasta haklarına uygun olmadığı hallerde ise bildirge kapsamında hekimlere uygun yollarla bu uygulamaları düzeltmeye veya ortadan kaldırmaya çalışma çağrısı yapılıyor.
Dünya Hekimler Birliği Hasta Hakları Bildirgesi’nde hasta haklarına dair şu başlıklar yer alıyor:
• Nitelikli Sağlık Hizmeti Alma Hakkı
• Seçim Yapma Hakkı
• Kendi Kaderini Belirleme Hakkı
• Bilinci Kapalı Hastaya Yaklaşım
• Yasal Yeterliliği Bulunmayan Hastaya Yaklaşım
• Hastanın İsteğine Karşın Yapılan Girişimler
• Bilgilenme Hakkı
• Gizlilik Hakkı
• Sağlık Eğitimi Hakkı
• Onurunu Koruma Hakkı
• Dini Destek Hakkı
Türkiye’de Hasta Hakları nasıl korunuyor
Türkiye’de ise 1998 yılında 26 Ekim “Hasta Hakları Günü” olarak kabul edildi. Hasta hakları; hasta ile sağlık çalışanları arasında bireysel ve toplumsal düzeyde ortaya çıkan sorunların çözümü, sağlık çalışanlarının hastaya ve hastanın sağlık çalışanlarına karşı görev ve sorumluluklarını bilmesi, daha iyi bir sağlık ortamı için hasta ve sağlık çalışanlarının birlikte sahip çıkması gereken haklar olarak çerçevelenebilir.
Bu kapsamda hasta hakları ile bir yandan hastaların kaliteli sağlık hizmeti alması bir yandan da sağlık hizmetlerinin geliştirilip güçlendirilmesi hedefleniyor. Bunun yanı sıra hastanın teşhis aşamasından başlayarak tedavi süreci boyunca saygınlığını koruyarak, teşhis ve tedavinin her aşamasında hastanın aktif katılımının ve bilgilendirilmesinin sağlanmasına büyük önem veriliyor.
*Türkiye’de Sağlık Bakanlığı tarafından 1 Ağustos 1998 tarih ve 23420 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve 8 Mayıs 2014, 23 Aralık 2016 ve 16 Ocak 2019 tarihlerinde değiştirilen Hasta Hakları Yönetmeliği ile hasta haklarının uygulanmasında sağlık kurumlarına ve sağlık çalışanlarına çeşitli sorumluluklar yükleniyor.
Türkiye’de özellikle 26 Ekim Hasta Hakları Günü’nde bazı sağlık kuruluşlarında yetkili ve bilgili personel tarafından hasta hakları ve sorumlulukları konusunda farkındalık oluşturmak amacıyla yatan hastalar ile ayakta sağlık hizmeti alan hasta ve hasta yakınlarına, bilgi içeren broşürler dağıtılıp konuyla ilgili bilgilendirme yapılıyor.
Hasta Hakları Birimi’nin görevi
Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı 2003 yılında Sağlık Tesislerinde Hasta Hakları Uygulamalarına İlişkin Yönerge’yi yayımladı. Ardından hasta hakları ihlallerinin önlenmesi, uygulamaların geliştirilmesi, izlenmesi ve ülke genelinde koordine edilmesi amacıyla Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde Bakanlık Hasta Hakları Birimi de kuruldu. Sağlık Tesislerinde Hasta Hakları Uygulamalarına İlişkin Yönerge’de de hasta hakları biriminin kuruluş ve görevleri şöyle sıralanıyor:
- Hasta haklarının uygulanmasına yönelik proje çalışmaları yapmak, bunları uygulamak.
- Hasta hakları ihlallerinin önlenmesine yönelik çalışmaları geliştirmek.
- Hasta hakları uygulamasına yönelik sağlıklı bir süreç oluşturmak, bu sürecin uygulanmasını sağlamak.
- Sağlık tesislerinde Hasta Hakları Birimlerini ve Hasta Hakları Kurullarını oluşturmak.
- Hasta Hakları Birimlerinde görev alacak personelin sürekli eğitimlerini yapmak ve bu personelin birimlerde devamlılığını sağlamak.
- Hasta hakları uygulamalarının geliştirilmesi için her kademedeki sağlık personelinin sürekli eğitimlerinin sivil toplum kuruluşları ve üniversitelerin ilgili birimleriyle iş birliği içerisinde yürütülmesini sağlamak.
- Türkiye genelinde hasta hakları konusundaki çalışmaları koordine etmek.
- Hasta hakları ihlallerine ilişkin olarak doğrudan müracaat edenlerle ile ilk görüşmeyi yapmak, yönlendirmek, şikayetleri takip etmek ve şikayetlerin belirlenen süre içerisinde neticelendirilmesini sağlamak.
- Hasta hakları uygulamaları konusunda bakanlığa bağlı birimler arasında iş birliği ve koordinasyonu sağlamak.
- Hasta hakları uygulamaları konusunda diğer bakanlık birimleri arasında iş birliği ve koordinasyonu sağlamak.
- Hasta hakları uygulamalarına ilişkin verileri incelemek, istatistik raporlar hazırlamak,
- Yerel ve ulusal düzeyde kuruluşların hasta hakları konusunda performanslarını izlemek ve kamuoyuna açıklamak.
- Tüm sağlık tesislerinde kullanılmak üzere hasta haklarına yönelik afiş, broşür, kitapçık vb. hazırlamak, hazırlatmak ve bunların dağıtımlarını yapmak.
- Hastaneye sevk edilen hastaların randevu ve tedavi edilmeleri için gereken Yerel ve Ulusal Bekleme Süreleri Standardı oluşturmak.
- Genel hasta eğitimlerini koordine etmek.
- Hasta hakları uygulamaları sırasında kullanılacak olan her türlü form ve diğer basılı materyali hazırlamak ve dağıtılmasını sağlamak.
- Bakanlık web sayfası üzerinden hasta hakları şikayetlerinin iletilebilmesini sağlamak. Web sayfası üzerinden gelecek şikayetleri belirli kriterlere göre değerlendirmek, takibini yapmak ve aylık-yıllık istatistiki raporlar hazırlamak.
- Hasta haklarının neler olduğuna dair bir standart oluşturmak
Sağlık herkesin en kıymetli hazinesi. Önemli olan hasta olmamak elbette ancak hastalık sırasında hasta ya da hasta yakını olarak sahip olunan hakları bilmek de sağlığı geri kazanırken altın değerinde.
*Detaylı mevzuata buradan ulaşılabilir.
