Yaz mevsiminin sonuna geliyoruz, sonbahar kapıda. Mevsimler dönerken, bazı kişiler bu doğal döngüyü biraz daha farklı yaşayabiliyor. Sonbahar ve kış aylarında başlayan, ilkbahar ve yaz aylarında etkisi azalan ve genellikle her yıl tekrarlayan mevsimsel duygu durum bozukluğu hakkındaki sorularımızı, Uzman Klinik Psikolog Duygu Ersoy yanıtladı.
Mevsimsel duygu durum bozukluğunu nasıl tanımlarsınız? Bu rahatsızlık mevsimsel depresyon olarak da adlandırılıyor. Mevsimsel depresyonun, halk arasında bilinen depresyondan farklı nedir?
Mevsimsel duygu durum bozukluğu, sonbahar ve kış aylarında (etkileri takribi kasım ayında görülen ve mart ayına kadar devam eden) gün ışığına maruz kalma süresinin azalmasına bağlı olarak ortaya çıkan ve tekrarlayan duygu durum değişiklikleri olarak ifade ediliyor. Ayrıca tek başına depresyon adıyla tanımlanmıyor. Çünkü DSM-V’ye (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders / Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı-5) göre bu zorluk; tipik (halsizlik, negatif duygu durum vb.) ve atipik (Kronik uyku, aşırı beslenme vb.) semptomlarıyla karakterize majör depresyon bozukluğunun bir alt tipi. Dolayısıyla bu olguyu depresyon yerine bozukluk olarak nitelendirmemizin sebebi, kişinin yaşam kalitesini düşüren depresif atakların başlama ve sonlanma döneminin mevsim geçişleriyle paralellik göstermesi.
Mevsimsel duygu durum bozukluğu genellikle kış aylarıyla ilişkilendiriliyor. Bu rahatsızlık diğer mevsimlerde de görülüyor mu? Farklı mevsimlerde farklı belirtiler mi mevcut?
Kış ve yaz olmak üzere iki tipi bulunuyor. Kış tipi yaygındır, yaz tipi nadiren görülür. Bozukluğun farklı mevsimlerde seyrediliyor olması kişi üzerinde yarattığı etkiyi değiştirmez. Çünkü mevsimsel duygu durum bozukluğu, majör depresyon bozukluğunun alt maddesi niteliği taşıdığından belirleyici semptomları da ortaklık gösterir. Mevsimsel duygu durum bozukluğu yaşayan kişiler hayata karşı daha isteksiz ve ümitsiz olur. Kendilerini sıklıkla değersiz ve yetersiz hisseder. Bu durum özellikle iş ve aile yaşantılarını olumsuz etkiler, günlük işlere karşı motivasyon kaybı yaratır. Beden duyumunda kuvvetli bir halsizlik hissi hakim olduğundan basit bir aktivite bile kişiye kendini oldukça yorgun hissettirebilir. Öte yandan iştah ve beslenme dengesinde (Kısıtlı beslenme, aşırı beslenme ve/veya karbonhidrat ağırlık yiyeceklere yönelme vb.) farklılıklar görülür. Mevsimsel duygu durum bozukluğundan muzdarip kişiler, kaygı duygusunu sıklıkla ve yoğun şekilde deneyimler. Dolayısıyla bir rutini takip edebilmek, planlama yapabilmek, görev ve sorumlulukları takip edebilmek bu kişiler için zordur. Konsantre olmakta ve zihinlerini toparlamakta zorlanırlar; zihinlerinde, tekrarlayan bir şekilde ölüm ve intihar gibi rahatsız edici düşünceler dönüp durur.
Yaz aylarının sonuna gelirken bu rahatsızlığın gelişmesi alışılageldik bir durum mu? Genelde hangi dönemlerde nüks ediyor?
Mevsimsel duygu durum bozukluğu, genellikle yaz mevsiminin son çeyreğinde olduğumuz şu dönemde nüks eder. Çünkü karakteristik özelliği; sonbahar ve kış aylarında başlaması, ilkbahar ve yaz aylarında etkisinin azalması ve genellikle her yıl tekrarlamasıdır. Fakat semptomların yoğunlukla ve daha net olarak sonbaharda gözlenmeye başladığı söylenebilir. Tekrarlayan depresyon atakları hep aynı mevsime denk gelir. Ataklar arasındaki dönemde yani yılın diğer mevsimlerinde hastalar tamamen düzelir.
Mevsimsel duygu durum bozukluğunu etkileyen faktörler nedir? Tek değişken mevsim midir?
Temelde tek değişken, en azından mevsimsel duygu durum bozukluğunu ortaya çıkaran değişken mevsimin kendisi olsa da bozukluğun şiddeti birçok farklı etkene göre değişkenlik gösterebilir. Örneğin araştırmalar, mevsimsel duygu durum bozukluğunun ekvatordan güneş ışığının yetersiz olduğu kuzey enlemlerine doğru gidildikçe artığını gösterir. Ayrıca genetik faktörü de önemli. Bazı kişilerin kalıtsal olarak depresyon gibi duygu durum bozuklukları geçirmeye daha yatkın olduğu ve bu kişilerin aile öykülerinde de mutlaka ruhsal sorun yaşamış birinin var olduğu biliniyor. 16-18 yaş grubundaki çocuklarda depresyon derecesi daha şiddetli olur. Kadınların, mevsimsel duygu durum bozukluğu yaşama riski erkeklere göre dört kat daha fazla olduğu kanıtlanmıştır. Kültür de etkili bir faktör. Mevsim geçişlerini doğal döngünün bir parçası olarak algılayan ve biten yaz mevsiminin tekrar geleceğini düşünen, yani akışı kabullenme motivasyonunu önemseyen bir kültürde yaşayan kişilerin, mevsimsel duygu durum bozukluğu yaşama riskinin oldukça az olduğu biliniyor.
Mevsimsel duygu durum bozukluğunun tedavisi nasıl gerçekleşiyor? Bu rahatsızlığı yaşayanların neler yapmasını önerirsiniz?
Kişinin yaşamına doğrudan etki eden semptomları söndürmek adına ilk önerilen yöntem, psikoterapi ve ilaç tedavisi. Öte yandan, günlük yaşamda birtakım düzenlemeler yapmak kişinin depresif duygu durumuyla daha kolay baş edebilmesini sağlayabilir. Önerileri şu şekilde sıralayabiliriz:
- Yaşadığınız alanı, daha canlı tonlarla renklendirin.
- Çevrenizde mutlaka canlı bitki bulundurun.
- Günün her saatinde, bulunduğunuz ortamın yeterince aydınlık olduğundan emin olun.
- Eğer bulunduğunuz yerde güneş parlamıyorsa, hayalinizde güzel güneşli bir an canlandırın, güneşli bir günün sıcaklığını hissedin ve derin bir şekilde nefes alın.
- Duygu durumunuzu olumsuz etkileyecek haber, içerik, iletişim kanallarından uzak durun.
- Beslenmenize özen gösterin. Vücudunuza girecek olan oksijen miktarını azaltıcı; yağlı, tuzlu ve şekerli yiyeceklerden uzak durun. Onun yerine protein ağırlıklı besinleri tercih edin.
- Nezle ve diğer kış hastalıklarından mümkün olduğunca korunmaya çalışın.
- Mümkünse kış mevsimi boyunca profesyonel bir destek alın.
- Sosyal yaşamınızı aktif tutun. Aile ve arkadaş görüşmelerine katılmayı, keyif aldığınız etkinlikler planlamayı ihmal etmeyin.
- Bunun geçici bir durum olduğunu asla unutmayın. Her kıştan sonra ilkbahar ve yaz gelir.
