Dünyanın en büyük karbonsuz nükleer füzyon projesi olan Uluslararası Termonükleer Deney Reaktörü (ITER) için çalışmalar devam ediyor. Doğa dostu ve karbon salınımsız enerji üretmesi hedeflenen proje 2035 yılında üretime başlayacak.
Doğa dostu, temiz enerji günümüzde gezegenin en büyük ihtiyaçlarından biri haline geldi. Küresel ısınmanın artması, ozon tabakasının aldığı artan zarar sebebiyle gezegenimiz her an daha da savunmasız hale geliyor. Bu nedenle temiz enerji alanındaki çalışmalar ve destekler çok önemli.
Dünyanın en büyük karbonsuz nükleer füzyon projesi olan Uluslararası Termonükleer Deney Reaktörü (ITER) de bu ihtiyaca karşılık olması için başlatılan bir proje. Fransa'nın Provence bölgesinde yer alan reaktör, Avrupa Birliği ülkelerinin yanı sıra Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Japonya, Güney Kore, Rusya, İngiltere, Çin ve Hindistan ortaklığında inşa ediliyor. Proje tamamlandığında, Güneş'ten 10 kat daha yüksek ısıya erişebilecek. Yıldızların merkezinde doğal olarak meydana gelen süreci kopyalayacak olan reaktör, helyum oluşturmak için ağır hidrojen atomlarını çarpıştıracak. “Gezegenimiz için bir mucize” olarak adlandırılan füzyon, radyoaktif atık veya erime riski olmaksızın ucuz, temiz ve güvenli enerji sağlayacak.
Dev projeye dev hedefler
Devasa proje birçok ülkenin ortaklaşa ilerlettiği bir girişim. Avrupa Birliği gerekli olan 20 milyar euro bütçenin yüzde 45'ini karşılarken, diğer yedi ülkenin her biri yüzde 9.1 oranında maddi destek sağlıyor. İlk kez 1985 yılında, Cenevre Süper Güçler Zirvesi'nde masaya yatırılan projeye Çin, Hindistan ve Güney Kore 2003 yılında dahil olmuştu.
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, santralin hayata geçmesiyle enerji alanında savaşların sona ereceğini belirterek dev projeyi "barışın garantisi" olarak nitelendirmişti. Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ise; "ITER dünyanın uluslararası alandaki en büyük çok uluslu bilimsel projelerinden biri. Bu proje, füzyon enerjiye olan insanlık isteğini aynı çatı altında barışçıl bir şekilde topluyor" demişti. Japonya Başbakanı Şinzo Abe ise projenin iklim değişikliğine büyük bir çözüm sunacağını belirtmiş, küresel çapta büyük bir sorun olan karbon salınımını durduracağının altını çizmişti.
Güneşten daha yüksek sıcaklıklara erişecek
Güneş çekirdeği 15 milyon santigrat dereceye erişebiliyor ve bu da güneş sistemimizin en yüksek sıcaklığı anlamına geliyor. Yapımı devam etmekte olan ITER kompleksi ise 150 milyon santigrat sıcaklığa ulaşabilecek. Tokamak tipi (nükleer kaynaşım halkası) santrallerdeki reaktörlerin en büyükleri 100 metreküplük yer kaplıyor, ITER kompleksi plazması ise 830 metreküplük bir hacme sahip olacak. Temel gövdesi (füzyon rektörü) yaklaşık 23 bin ton ağırlığında olacak. Yani ITER nükleer füzyon tesisinin ana gövdesinin ağırlığı Eyfel Kulesi'nin üç misline eşdeğer.
Bu tür reaktörlerde, yüklü hidrojen atomlarının, tıpkı mıknatısların birbirini itmesi gibi birbirlerinden uzaklaşma eğilimi göstermesini engelleyen şey yer çekimi oluyor. Ancak ITER’de bu görevi; mıknatıslarla sabitlenmiş, 132.2 milyon santigrat derecedeki ve “plazma” olarak adlandırılan bir gaz halkası üstlenecek. Füzyon kullanımı sayesinde, standart bir nükleer güç istasyonunun yaklaşık dört katı enerji üretilebilecek.
Ne zamana hazır olacak?
Dev ITER projesini hayata geçirme hazırlıkları aslında 2006 yılında başlamıştı ve 2023 yılında hazır hale gelmesi planlanıyordu. İlk test çalışmasının da bu yıl gerçekleştirilmesi ön görülüyordu. Ancak proje, finansman sorunları, bütçe aşımı ve son olarak COVID-19 nedeniyle aksaklıklar yaşadı ve çeşitli gecikmelerle karşı karşıya kaldı. 2016'nın sonunda açıklama yapan ITER Genel Müdürü Bernard Bigot, yeni programa göre aralık 2025'te ilk plazma deneyinin yapılacağını ve 2035 yılında reaktörün tam kapasiteyle çalışmaya başlamasının hedeflendiğini bildirdi.
28 Temmuz 2020'de tekrar açıklamalarda bulunan Bigot, pandemi sürecinin temel planlarını etkilediğini belirtti. ITER'in karmaşık işleyişini bir İsviçre saatiyle karşılaştırarak; "Makineyi parça parça inşa etmek, karmaşık bir zaman çizelgesinde üç boyutlu bir bulmacayı çözmek gibi” diyen Bigot, “Önümüzdeki birkaç yıl boyunca takip etmemiz gereken karmaşık bir planımız var” diye belirtti. ITER’in bir araya getirilmesi gereken bir milyondan fazla ayrı parçası olduğu tahmin ediliyor.
