Organik, gezen, konvansiyonel, kuru yolma, GDO’lu yem, antibiyotik, hormon… Tavuk ve yumurta söz konusu olduğunda tüm bu kavramlar aklımızda adeta bir havuz problemi yaratıyor. Gelin bu problemi hep birlikte çözelim.
Zamane gençleri gibi zamane tavukları da bi acayip oldu; gezeni var, gezmeyeni var! Şaka bir yana, tavuk ve yumurta söz konusu olduğunda aklımızı karıştıran pek çok konu oluyor. Organik mi, gezen mi, konvansiyonel mi, kuru yolum mu almalı, hangisi daha sağlıklı ya da hangisi sağlıksız, bir türlü karar veremiyoruz…
Biz de burada bu konuya bir açıklık getirelim istedik ve konuyu uzmanlarına sorduk. Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği’nin Ege sorumlusu, Ziraat Fakültesi mezunu Nurhayat Bayturan, bize farklı tavukçuluk yöntemlerini özetledi. Dr. Can Çiftçi ise farklı şekilde yetiştirilen tavukların besin değerlerinden ve sağlığımıza olan etkilerinden söz etti.
Bateri tipi tavukçuluk yamyamlığı getirebiliyor
Aynı zamanda Türkiye’deki organik üretimde faaliyet gösteren ilk kontrol organı Institüt für Marktökologie GmbH'nın (IMO) kurucusu olan Nurhayat Bayturan, ülkemizde tavukçuluğun yumurta ve et üretimi için iki amaçla yapıldığını, et için yapılan tavukçuluğun yerde, yumurta üretimi için yapılanın ise genellikle kafeste yapıldığını belirtiyor.
Bayturan, bizlere her bir kavramı tek tek şöyle açıklıyor:
Konvansiyonel tavukçuluk: “Ülkemizde yapılan geleneksel tavukçuluk şekli. Bu tanımlamanın içine endüstriyel tavukçuluk girebileceği gibi köyde, köylünün yetiştirdiği tavuklar veya gezen tavukçuluk da girer.”
Konvansiyonel yumurta tavukçuluğu: “Yumurta üretimi amaçlı kafeste tavukçuluk, ülkemizde yaygın olarak yapılıyor. Kafes üretimi yapılan tavukçulukta, öncelikle hayvan refahı konusunda çok önemli sorunlar var. Kafes tavukçuluğunda metrekaredeki tavuk sayısının fazla olması, follukların aşırı aydınlatılması, kümes içi havalandırmanın kötü olması, stres ve benzer birçok husus, konuyu kanibalizime kadar götürüyor.
Kanibalizm, bir nevi yamyamlık demek. Kanatlıların birbirlerini gagalayarak yaralamaları neticesinde birbirlerinin kanından ve diğer dokularından beslenmeye girişmeleri… Bu tip sorunları azaltmak ve hayvan refahını kısmen de olsa sağlayabilmek için Avrupa’da; her bir tavuğa düşen alanın yaklaşık 430 cm2 olduğu bateri tipi kafes tavukçuluğu 2012 yılında yasaklandı. Bu kafeslerde tavuğun tek bir kanadını açabileceği kadar bir alan dahi mevcut olmuyor çünkü. Ülkemizde de bu konuda çıkan tebliğ ile 2015 yılına kadar bateri tipi kafes tavukçuluğu yasaklanacak ve yeni kurulanlarda bateri tipi olmayacaktı. Ancak bu süre ocak 2023 yılına ertelendi. Yeni kurulacak işletmelerde bateri tipi kafes tavukçuluğuna izin verilmeyecek. Tabii bateri tipi dışında da çeşitli kafes tavukçuluğu şekilleri bulunuyor.”
Konvansiyonel gezen tavuk: “Gezen tavuk, kafeslerde tutulmayan tavuktur. Bu tavuklar kapalı kümes alanı dışında, yine sınırları belirlenmiş açık gezinme alanları olan kümeslerde yetiştiriliyor. Konvansiyonel kafes tavukçuluğundan tek farkı da bu.”
Organik tavukçuluk: “Organik tavukçuluk ise tüm bu üstte bahsettiğim konvansiyonel gezen tavuk, konvansiyonel kafes tavukçuluğu veya konvansiyonel besi tavukçuluğundan çok daha farklı bir tavukçuluk metodu veya yetiştiriciliği. Organik tavukçuluk, organik tarımın esasları ve uygulamasına ilişkin yönetmeliğe göre yapılıyor. Yani bir standardı vardır. Bu yönetmeliğe göre civcivlerin satın alınımından başlayıp, hayvansal ürünün pazarlanmasına kadar tüm aşamaları kontrol eden bağımsız kontrol ve sertifikasyon kuruluşları bulunuyor. Bu standarda uygun üretimi yapılan yumurta “organik yumurta”, tavuk ise “organik tavuk” olarak tanımlanıyor ve üretici, bu etiketi kullanma hakkını alıyor.
Yumurtanın koduna dikkat!
Peki organik diye satılan tavuğun ya da yumurtanın gerçekten organik olup olmadığını nasıl anlayacağız? Nurhayat Bayturan bunun yolunun çok basit olduğunu söylüyor. Etiketini kontrol ettiğinizde sertifika veren kuruluşun adını, logosunu, ayrıca Tarım Bakanlığı’nın logosunu, sertifikalama derecesini ve yönetmeliğin ismini görebiliyorsunuz. Organik yumurtanın ise kendisinin üzerinde 0 rakamı bulunuyor. Pazarlarda satılan yumurtaların ne kadar güvenilir olduğuna da ancak üzerlerindeki kodu kontrol ederek emin olabilirsiniz. Kodsuz yumurta satılması zaten yasak. Yumurtanın kodunun başında, eğer organikse 0, gezen tavuk yumurtasıysa 1, kümes içinde gezebilen tavuk yumurtasıysa 2, kafeste yetişen tavuk yumurtasıysa da 3 rakamının bulunması gerekiyor.
Kuru yolma geleneksel yöntem
Bir de kuru yolma konusu var…. Kuru yolma, tavuğun geleneksel olarak tüylerinin elle yolunduğu yöntem. Bu zor ve uzun süreli bir işçilik olduğundan, endüstriyel üretimde genellikle tavuklar sıcak haşlama kazanlarına sokularak tüyleri alınıyor. Bu sırada da hijyen sorunu ortaya çıkıyor. Hijyeni sağlamak için genellikle bu suya birtakım kimyasallar katılıyor. Sıcak suya maruz kalan tavuğun etinde bozulmalar da meydana gelebiliyor. Bu nedenle kuru yolum tavuk, sulu yoluma göre daha sağlıklı bir yöntem olarak görülüyor.
Büyüme sürecine müdahale edilmeyen tavuk faydalı
Çiftçi, antibiyotik ve hormon meselesinin ise toplumda yarım anlaşılmış bir konu olduğunu söylüyor: “Çok fazla hayvan bulunduran çiftlikler, bulaşıcı hastalıkları önleyerek kaybı azaltmak ve karı artırmak için antibiyotik kullanırlar. Bu durum aynı zamanda tavuğun bağırsak florasını bozarak daha hızlı kilo almasına neden olur. Ama şu anda hormon konusu tamamen abartı. Zira hormon öyle ucuz bir şey değil ve aktif olarak tavuk gibi küçük hayvanlarda hormon kullanılmadığını biliyoruz.”
Ancak antibiyotik kullanımının insan sağlığına zararlarını da es geçmemek gerek. Çünkü antibiyotikler hayvandan insana geçerek bağırsak florasını bozabiliyor ve hormonal dengeyi de etkileyebiliyor.
Organik tavukçuluk ile konvansiyonel tavukçuluk (gezinen dahil olmak üzere) arasındaki temel farklar:
