Günümüzde kendi adıyla beraber sokak sanatını da popülerleştiren Banksy’den ilhamla sokaktaki sanatın izini sürüyoruz.
Bristol ve Londra’da yaptığı sokak sanatı çalışmalarıyla son yıllarda dünya çapında bir üne kavuşan Banksy’nin kimliği üzerine spekülasyonlar sürüyor. Sokakta elinde boya spreyi ile fotoğraflanan neredeyse herkese “Acaba Banksy mi?” gözüyle bakılıyor. Banksy’nin sırrı açığa çıkartılmayı bekleyedursun o yine atölyesi olan sokaklarda eser üretmeye devam ediyor. Hatta ürettiği eserler son dönemde hırsızların da gözdesi.
Banksy’ye ait olan ve yazının açılışında da görülen, üzerine İnsansız Hava Aracı (İHA) resmedilmiş sokak tabelasını çalan hırsızlar, kaçmak ve saklanmak konusunda ünlü sanatçı kadar başarılı olamadı. Banksy'nin Londra'da üzerine üç İHA çizdiği trafik tabelasını çalan iki kişi eseri çalarken fotoğraflandı ve ardından yakalanıp tutuklandı.
Antik dönemlerden bugüne sokak sanatı
Sokak sanatı, sanatçısının genellikle kamuya açık alanlarda, sokaklarda, duvarlarda, kaldırımlarda ve diğer açık mekanlarda ortaya koyduğu sanat eserlerini ifade ediyor. Farklı kültürlerde farklı biçimlerde ortaya çıkan sokak sanatı köklü bir tarihe sahip.
Sokak sanatının tarihçesine bakıldığında, grafitinin mağara duvarlarına çizilen şekiller nedeniyle 4’üncü veya 5’inci yüzyıla kadar uzandığı düşünülüyor. Antik dönemlerdeki ilk örnekleri ise Antik Roma ve Yunan dönemlerinde duvarlara yapılan resimler ve yazılan yazılar olarak karşımıza çıkıyor. Antik Yunan'dan günümüze kalan örneklerden biri de ülkemizdeki Efes antik kalıntılarında bulunan resim.
Sokak sanatının modern biçimlerinden biri olan grafiti ise, 20’inci yüzyılın ortalarında Amerika Birleşik Devletleri'nde ortaya çıktı. Gençlik ve sokak kültürü ile politik ifadelerin bir araya geldiği bir platform olarak yaygınlaşan grafiti, 1980’lerde ise breakdance, rap müziği ve DJ'lik gibi unsurları içeren hip-hop kültürü ile iç içe geçti.
Sonraki dönemlerde ise bazı sanatçılar, sokak sanatına “stencil” tekniğini dahil etti. Birbirinden farklı şekillerin boya ile kolay şekilde yüzeylere uygulanabilmesi için tasarlanmış şablonlara stencil deniyor. Hem stencil tekniği hem de poster kullanımı; zamanla yarışan ve eserini tamamlayıp hızlıca ortamdan uzaklaşmak zorunda olan (!) sanatçılara hızlı ve etkili bir şekilde eserlerini bitirme imkanı sağlıyor.
İngiliz sokak sanatçısı Banksy ile de bambaşka bir boyuta geçen, ironik bir şekilde popülerleşen sokak sanatı geniş kitlelerce tanınırlık kazandı. Banksy'nin kimi zaman sosyal medyaya, kimi zaman savaşa, kimi zaman herhangi bir konuda adaletsizliğe dikkat çekmeyi amaç edinen protest eserleri ve elbette sanatçının saklı kalan kimliği, sokak sanatını sosyal medyanın ve yazılı ya da görsel basının da gözdesi haline getiriyor.
Banksy’i nasıl biliriz
Banksy mahlasıyla bilinen İngiliz aktivist sokak sanatçısı, çoğunlukla siyasi ve sosyal konulara dair mesajlar içeren duvar resimleri, grafiti ve diğer sokak sanatı biçimlerini kullanıyor. 1990'larda Bristol'da ilk eserleriyle ortaya çıkan Banksy, kısa sürede dünyanın ilgisini hem kendisine hem de eserlerine çekmeyi başarıyor. Hiciv, mizah ve politik eleştiriler içeren eserlerini duvarlara ya da şehir mobilyalarına şablon ve enstalasyon şeklinde uyguluyor. Eserlerini sürreal bir felsefenin yansıması olarak sunan Banksy, dünya genelindeki birçok kentin sokaklarına, binalarına resim yapıyor. Ancak eserler doğa koşulları ya da farklı nedenlerle (güvenlik, siyasi vb) zamanla silinebiliyor veya değiştirilebiliyor. Bu sanatın müdahaleye açık doğası da eserlerin korunmasını zorlaştırıyor.
Elbette bu sanatı icra eden sadece Banksy değil. David Choe, Shepard Fairey, Eduardo Kobra, Os Gemeos ikilisi ve hayatta olmayan Dmitri Vrubel, King Robbo ve Keith Haring gibi birçok sanatçı da sokak sanatının ünlü temsilcileri arasında. Her birinin öyküsü ise ayrı bir yazının konusu.
Bugün sokak sanatı, geleneksel duvar resimlerinden enstalasyonlara hatta 3D eserlere kadar sanatın birçok farklı formunun bir harmanı olarak karşımızda. Sanatçılar, sokak sanatını toplumla etkileşime geçen ve genellikle politik, kültürel veya sosyal konuları ele alan bir platform olarak kullanıyor. Ancak sokak sanatının hukuki durumu ve toplumda nasıl algılandığı yerel yasalara ve kültürlere bağlı olarak değişiyor. Hangi coğrafyada ya da hangi popülerlikte olursa olsun sanatçıların ortak özelliği ise sanatın dönüştürücü gücünü başarıyla kullanmaları.
