Günümüzde köpek ve kediler başta olmak hayvan sahipliği oranı giderek artıyor. İnsanlar, hayatı paylaştıkları evcil dostlarıyla vakit geçirmekten oldukça keyif alıyor. Ancak hayvan sahiplenmenin insan yavrusu edinmekten pek de farkı yok. Bu sebeple hayvan bakımını geçici bir heves değil ciddi bir sorumluluk olduğu anlaşılmalı. Bu konuda köpek eğitimleri önemli bir aşamayı oluşturuyor. Köpek Eğitmenleri Derneği (KÖPED) Yönetim Kurulu Üyesi Gülin Devrim Çitoğlu ile köpek eğitiminde dikkat edilmesi gerekenleri konuştuk.
Gülin Devrim Çitoğlu, 42 yaşında. İlk köpeğini 18 yaşında Ankara’da üniversite okurken sahiplenmiş ve mezun olunca birlikte İstanbul’a dönmüşler. O zamandan beri de işinden fırsat bulduğu her an barınak, orman gibi yerlerde hayvanlara yardım etmeye, ihtiyaçlarını karşılamaya çalışıyor. Bir hayvansever olarak bir yandan hayvan hakları konusunda mücadele ediyor, bir yandan da çeşitli arama kurtarma kuruluşları ile çalışıyor ve 2001 yılından beri sertifikalı arama kurtarma gönüllüsü.
Haziran 2014’ten beri, 25 Mart 2014 doğumlu Amerikan Pitbull Terrier cinsi Tina adında; Aralık 2017’den beri de Şubat 2017 doğumlu Cane Corso - Kangal melezi Queen adında iki köpeği, kendi tabiriyle “kızları” var. Kurtarılmış köpekleriyle hayatı paylaşırken temel ve ileri itaat eğitimleri, sezgisel liderlik eğitimi ve koku takibi eğitimi aldılar.
Queen, Ocak ayında İstanbul’da Uluslararası Kinoloji Federasyonu (FCI) hakemince değerlendirilen sınavın ilk seviyesini geçerek Türkiye’nin FCI onaylı ilk koku takibi sertifikasını aldı. Hem Tina hem de Queen, KÖPED tarafından düzenlenen koku takibi (mantrailing) sınavlarını geçerek sertifika aldılar.
Köpek eğitim metotları nelerdir?
Pozitif, bilimsel, Clicker, elektronik tasma, alfalık, modelleme/ayna, ilişki bazlı olmak üzere sıklıkla kullanılan yedi yöntem vardır. Ancak en ideali, bunların köpeğin ihtiyacı ve kişiliği doğrultusunda uygun olanlarının köpeğe asla zarar vermeyecek şekilde kombine olarak kullanılmasıdır.
Köpek sahipleri, eğitmen seçerken nelere dikkat etmelidir?
Mutlaka çok sorsunlar, çok araştırsınlar. Ne yazık ki ben dâhil birçok köpek sahibi defalarca dolandırıla dolandırıla doğruyu bulduk. Yasal düzenlemelerdeki yetersizlik ve ne yazık ki hâlâ bir denetleme sistemi bulunmadığından suiistimale çok açık bir alan. Eline tasma almadan eğitmen olduğunu iddia edenlerden tutun, her gelen köpeğe elektronik tasma ya da yasak olmasına rağmen dikenli tasma takana dek her türlü sözde eğitmen var piyasada. Benim şahsi önerim; öncelikle mutlaka eğitmen olarak tercih edilecek kişinin kendi köpeği, hayatı paylaştığı bir can olmasına dikkat edin. Kendi köpeğiyle ve sizin köpeğinizle ilişkisini gözlemleyin. Unutmayın ki köpek eğitiminde asıl eğitilen sahiplerdir, köpek değil. O yüzden işin kolayına kaçıp sadece çiftliğe göndererek eğitilmesini beklemeyin. Beraber öğreneceksiniz. Ek bir not olarak, temel itaat eğitimi bile aldıracak olsanız eğitmeninizin girdiği sınavları, kaç köpeğinin sınavı geçtiğini araştırın. Köpek Irkları Federasyonu tarafından yıl boyu düzenlenen yarışma ve sınavların sonuçları, iyi bir yol gösterici olabilir bu konuda.
Hangi alanlar için köpek eğitimi yapılıyor?
Saymakla bitecek gibi değil ama örnekleyeyim. Arama kurtarmanın farklı alanları için eğitiliyorlar. Benim kızlarımın hâlihazırda eğitimini aldıkları mantrailing (koku takibi) köpekleri, kayıp ya da kaçırılmış kişilerin vücutlarından dökülen koku partiküllerini takip edip bulurken alan arama köpekleri geniş bir arazideki farklı kişileri bulabiliyor. Keza hepimizin aşina olduğu enkaz arama köpekleri, dezavantajlı vatandaşlarımıza destek olan rehber köpekler, koruma devriye köpekleri; narkotik, bomba hatta mayın aramada kullanılan köpekler... Henüz ülkemizde olmasa da yangın, kanser teşhis, suda arama köpekleri... Psikolojik desteğe ihtiyaç duyanlar için terapi köpekleri... Kulağa sevimsiz gelse de özellikle adaletin sağlanmasında önemli rol oynayabilen kadavra köpekleri... Spor köpekleri, aktör köpekler... Saymakla bitecek gibi değil anlayacağınız. İnsanın en yakın dostu denmesinin en önemli sebebi, belki de aramızdaki bu simbiyotik bağ. Köpekler; zekâları, fiziksel yetkinlikleri ve insan sevgileriyle sayısız alanda eğitim alıp bizlerle hayatı paylaşıyorlar.
Köpek eğitmenin zorlukları nelerdir?
Karşınızda tamamen farklı bir tür var. Makine ya da bilgisayar gibi programlama şansınız yok. Onun da tıpkı insanlar gibi duyguları, zekâsı ve kişiliği var. Tıpkı bir öğretmen gibi her köpeğin kişiliğine, fiziki ve mental kapasitesine uygun eğitim planlamak zorundasınız. Yukarıda saydığım inanılmaz görevleri yerine getiren köpeklerin aslında sadece küçük bir çocuk zekâsına sahip olduklarını unutmamak ve sabırlı olmak gerekiyor.
Irk ve cinsine göre eğitim metotları değişiklik gösterir mi?
Irktan çok köpeğin kişilik özellikleri, hikâyes, varsa geçmişindeki travmalar ve fiziki yapısı daha çok öne çıkıyor. Tabii ki ırkların bazı ortak ve belirgin karakter yapıları oluyor ve ona göre planlama yapmak önemli. Safkan ya da değil, her köpeğin karakterine ve fiziğine uygun, aynı zamanda ihtiyaca yönelik eğitim planlamak en doğrusu.
Köpek eğitiminde hayvana zarar verici, katı kurallar var mıdır?
Ne yazık ki böyle şeyler duyuyor ve karşılaşıyoruz. Tüm hayvanseverlerden ricam, lütfen köpeğinizi iyi gözleyin. Fiziki ya da mental şiddet gördüğünü hissettiğiniz anda arkanıza bakmadan uzaklaşın. Burada kastım pozitif yanlarıyla hiç ceza verilmesin, uyarılmasın değil tabii ki. Tıpkı çocuk yetiştirmede olduğu gibi köpek eğitiminde de sevgi, en önemli kural. Hata yaptığında tıpkı doğada olsa yaşayacağı gibi uyarmak, ceza vermek; doğru yaptığında ise ödüllendirmek önemli. Ancak bu noktada doz ve denge önem taşıyor. Köpeğiniz mutsuz, korkuyor, kuyruğunu kıstırıyorsa yani şiddet belirtisi gözlemliyorsanız bilin ki yanlış yoldasınız.
Köpek eğitimi sürecinde ve tamamlandıktan sonra hayvan sahipleri nelere dikkat etmelidir?
En başta açıkladığım gibi köpek eğitimi bir bütündür. Yatılı okul gibi bir eğitmene bırakıp sonra, “hadi mezun oldu, alalım” demek en büyük hata. Önemli olan, sizin liderliği öğrenmeniz. Köpeğinizle yaşayacak olan sizsiniz. O yüzden de eğitimi beraber almalısınız. Zaman ayırmalı, sadece haftada iki gün eğitmenle yapacağınız çalışmalarla yetinmek yerine her gün egzersizleri tekrarlamalısınız.
Pitbull köpeklerin saldırgan ve tehlikeli olduğu şeklinde ön yargılar var. Oysa Tina, çok uysal ve insanlarla iyi anlaşan bir köpek. Bunun nedenini neye bağlıyorsunuz?
Aslında Pitbull’lar dadı köpek olarak bilinir. Sebebi de insana, özellikle çocuklara karşı olan sabrı ve sevecenliğidir. Basında yaratılan algının aksine Pitbull’lar insana saldırması en güç köpektir ve insana olan düşkünlükleri sebebiyle koruma köpeği olarak eğitilemezler. Köpekler sahibinin yansımasıdır; sen nasıl yetiştirirsen, senden ne alırsa köpeğin de o olur. Uluslararası arenada yapılan tüm sınav ve davranış testlerinde Pitbull’lar en yüksek puanları alan ırktır. Çok uysal sanılan ırklar ise, en çok ısıranlar arasındadır.
Son olarak köpek sahiplerine neler söylemek istersiniz?
Son olarak söylemek isterim ki siz ne iseniz köpeğiniz de odur. Köpeğiniz sizin yansımanızdır.
