Ailemizin bir parçası olan evcil hayvanlarımızla ilgili bir deprem planı oluşturmak son derece önemli. Bir deprem durumunda can dostlarımızın evden tahliyesi sandığımız kadar kolay değil.
Son Elazığ depremindeki yıkım Türkiye’yi bir kez daha deprem gerçeği ile yüz yüze bıraktı. Göçük altındaki insanların kurtarılma öykülerinin yanı sıra, özellikle köylerin ahırlarındaki hayvanların enkaz altından çıkarılma çalışmaları büyük bir üzüntüyle takip edildi. Bu durum bize, depremde enkaz altında sadece insanların değil can dostlarımızın da kaldığını ve onlar için de deprem öncesi plan yapılması gerektiğini hatırlattı. 23 Şubat’ta İran’ın Hoy Kenti’ndeki 5.9'luk deprem Van’ı da vurdu. Van’da 300 ahır yıkıldı, bin 916 küçükbaş, 109 da büyükbaş hayvan hayatını kaybetti.
Deprem sonrası yaralı hayvanlar için yapılacaklar...
Depremden sonra kurtarılan hayatlar tamamen insan odaklı. Ancak hem şehirlerde hem de köy bölgelerinde enkaz altında kalan veya yaralı olarak depremden kurtulan hayvanlar azımsanmayacak kadar fazla. Deprem sonrasında bu yaralı hayvanlara nasıl müdahale edileceği ve sonrasında nelerin yapılması gerektiğini veteriner Özgür Keskin ile konuştuk.
Özgür Keskin 1971 Akçaabat doğumlu. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi mezunu. Uzun yıllardır veteriner hekim olarak çalışıyor ve 1999 depreminde gönüllü olarak kurtarma faaliyetlerine katılmış. Keskin ayrıca yüksek irtifa dağcılığı ile ilgileniyor.
Evlerimizdeki evcil hayvanlarla ilgili bir deprem planı var mı?
Bununla ilgili ne bir çalışma ne de yazılı bir metin olduğunu düşünüyorum. Felaket ne olursa olsun, bu durumların hepsinde evde çok korkmuş ve panikleyen hayvanlarla karşılaşırız. Bunun için evde bir deprem tatbikatı yaparken mutlaka evcil hayvanlarımızı da bu plana dahil etmemiz gerekir. Deprem sırasında korkmuş hayvanlar evin en kuytu tarafına saklanır. Dışarı çıkmak gibi bir davranışları olmaz. Hep en dibe giderler. Yani böyle bir felakette evin içerisinde onları aramanız gerekir. Bu kuytu noktaları tespit etmek çok önemli. Bu yüzden deprem tatbikatı sırasında çok büyük bir gürültü çıkarabilirsek, korkan ve tedirgin olan evcil hayvanımızın evin hangi kuytu köşesine kaçtığını tespit edebiliriz.
Hayvan sahipleri şiddetli bir deprem sırasında neler yapmalı?
Öncelikle evcil hayvanınızın size zarar vermemesi lazım. Korkmuş bir hayvan saldırganlaşır. Onu tutup dışarı çıkarmak istediğinizde ise size zarar verici davranışlar içine girebilir. Öncelikle bu durumlarda kendinizi korumalısınız. Size bir şey olursa hayvanınızın da dışarı çıkabilme şansı da ortadan kalkar. Deprem başladığında kendimizi evin içinde daha önce belirlediğimiz korunaklı bir yere alıp sarsıntının geçmesini beklemeliyiz. Tabii bu kısa zaman içerisinde o korunaklı bölgeye ev hayvanlarımızı da taşımalıyız. Sarsıntı durduğunda ise hemen binayı merdivenleri kullanarak terk etmeliyiz. Bu sırada ev hayvanımızı bir kutunun içine koymalıyız. Asla asansörleri kullanmamalıyız. Binayı terk edeceğimiz merdiven yangın merdiveni olursa bu çok daha iyi olur.
Deprem sonrası dışarıdayız ve evcil hayvanım da korkmuş halde bizimle birlikte. Bu aşamada neler yapmalı?
Korkup kaçmamaları için bir kutunun içerisinde olmaları o ilk saatler için yeterli. Kedi veya köpeğimiz birkaç saat yemek yemeyip su içmese sorun olmaz. Ancak korkmuş bir kediyi o kaos ortamında uzun süre elimizde tutamayız. Mümkünse kedi veya köpeklerimizi taşıma kutularına koymak en güvenli yol. Tabii önceden hayvanlarımızı bu taşıma kutularına alıştırmalıyız. Yemeklerini ve sularını bu kutuların yanına koymalı ve onların içeriye girip kutuya alışmalarını sağlamalıyız. Çünkü alışmamışlarsa acil bir durumda asla içine girmezler.
Enkaz başında çalışıyoruz ve enkaz altından kedi veya köpek sesi duyduk. Yapmamız gerekenler nelerdir?
Öncelikle, enkaz altından sesi gelen hayvan bizim evcil hayvanımızsa, asla duygusal kararlar vermemeli ve gözümüzü karartmamalıyız. Planlı bir şekilde yaklaşmalı ve deprem kurtarma uzmanlarından mutlaka yardım istemeliyiz. Uzmanların direktiflerinden çıkmamalı ve bir insan enkazdan nasıl çıkarılıyorsa evcil hayvanımız için de o prosedürleri uygulamalıyız. Bu durumlarda duygusallığı ikinci plana bırakın. Bilimsel ve mantıklı yaklaşın. Bu ortamlarda duygusallık hayat kurtarmaz, sadece bize acı ve mutsuzluk getirir.
Elazığ depreminde, köylerde birçok büyükbaş hayvan enkaz altında kaldı. Bu durumların olmamasına yönelik neler yapılabilir?
Koruyucu önlemleri fazlalaştırmak en etkili yöntem. Her zaman ahırları en kötü inşaat malzemelerinden yaparlar. Bazılarında ahır evlerin alt katındadır. Dışarıda olanlar ise kelimenin tam anlamıyla derme çatma yapılardır. Her ahırın iyi bir projesi ve statiği olması gerekir. Çünkü ahır ve içindeki hayvanlar köylü bir ailenin geçim kaynağıdır. Kendi evlerine gösterdikleri özeni ve sağlamlık kaygısını hayvanlarının yaşadığı mekana da göstermeleri gerekir.
Enkaz altında kalan büyükbaş hayvanlar için farklı bir prosedür uygulanıyor mu?
Tedavi edilecek veya edilemeyecek hayvanların belirlenmesi çok önemlidir. Edilemeyecek olan çok ağır yaralı büyükbaş hayvanlar enkazdan çıkarılsa bile pek yaşama şansları olmuyor. Ölmüş hayvanların gömülmesi de çok önemli bir konu. Asla bu hayvanlar uzak bir yere öylece atılmamalı. Düzgün gömülmeyen hayvanlardan yayılan zehirli bakteriler ileride köylünün başına daha büyük dertler açabiliyor. Bu yüzden bu ölen hayvanların iş makinalarıyla derin bir yere gömülmeleri çevre sağlığı için çok önemli.
Enkaz altından hayvan kurtarılmasıyla ilgili oluşturulmuş uzman bir ekip var mı?
Dağlarda keçi kurtarılmasıyla ilgili çalışan birkaç dağcılık ekibi var. Ancak enkazda hayvan kurtarmayla ilgili bir ekip bilmiyorum. Zaten enkazda çalışan ekipler, insan hayvan ayrımı yapmadan her canlıyı enkaz altından kurtarmaya gayret ediyorlar. Uygulanacak prosedürler tamamen aynı. Ancak o hayvanlar enkazdan çıkarıldıktan sonra müdahale edebilecek uzman veterinerlere her zaman ihtiyaç var. Zaten her mahallede en az bir veteriner kliniği var. Bu afet zamanlarında meslektaşlarım bu konudaki gerekli desteği vereceklerdir.
Bir depremde veteriner klinikleri hangi koşullarda hizmet sağlar?
Bu bir seferberlik konusu ve asla bir ticari durum değil. Bu durumlarda hiçbir veteriner ticari bir kaygı içinde olmaz. Bu bir etik konusudur. Bu bir kitapta yazmaz ama yazılmamış kurallardan biridir. Zaten ilk müdahalelerde yapılacak işlemler basit ve hızlıdır. Hiçbir ücret de talep edilmez.
Enkaz altından çıkarılmış ve size getirilmiş bir hayvanın tedavisi nasıl yapılır?
Diyelim bir kedi bir gün sonra enkaz altından çıkarıldı ve hiçbir travmatik bir sorunu yok. Sadece aç kalmış. Bu kediye hemen bir serum takılır. Yarası var mı kontrol edilir. Gerek duyulursa bir röntgen çekilir ve kan tahlili yapılır. Ancak enkazdan bacağı kırılmış olarak çıkarılmışsa bu daha komplike müdahaleler gerektirir. Önce durumu sabitlenir, statik bir hale getirilir. Yemesi içmeyi normale döndürülür. Sonrasında ise kırık uzuv ameliyat edilir. Tabii öncelikle, nefes almasını sağlamak, soluk borusuna bir baskı olup olmadığını kontrol etmek çok önemli. Önce hayatta tutacağız. Sonrasında kırık ve çıkıklar ufak problemler ve iyileştirilmesi nispeten daha kolay.
