Dünyanın bilinen ilk kilisesi: Saint Pierre Kilisesi

Hatay, üç büyük semavi dinden Hristiyanlık için çok önemli bir yere sahip. Bilinen ilk kiliseye ev sahipliği yapan Hatay ayrıca farklı birçok kültürü de barındırmasıyla biliniyor. İşte tarihin ilk kilisesi Saint Pierre ve ona dair bazı tartışmalar…

Hatay’daki Quick Sigorta acentelerinden Arzu Alev Sigorta yetkilisi Alev Çelik, Hatay'ın kültürel mirası ile ilgili detayları paylaştı. Hatay’ın farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmasının üstünde dururken kilisenin de bu anlamda çok değerli olduğunu vurguladı:

"Hatay nüfusu kozmopolit bir yapıya sahip. Kentin yerlileri arasında Türkler, Araplar, Kürtler, Hristiyan Araplar, Ermeniler bulunuyor. Saint Pierre Kilisesi, üç büyük dinden birisi olan Hıristiyanlığın bir din olarak şekillendiği ilk kez Hıristiyan toplumunun ortaya çıktığı ve Hristiyan adının dünyada ilk kullanıldığı yer. Birçok ırkın dillerine ve dinlerine saygı içerisinde beraber yaşadığı, Anadolu’nun en eski yerleşim merkezlerinden birinde olan St. Pierre Kilisesi Hıristiyan toplumu için büyük önem taşıyor. St. Pierre Kilisesi dünyanın her yerinden yılın neredeyse her zamanı ağırladığı turist sayısı ile Hatay’a ciddi oranda turizm desteği sağlamakta."

Kilisenin tarihi ve mimari yapısı

Aziz Petrus ya da Saint Pierre olarak bilinen kilise “Hristiyan” isminin ilk defa anıldığı ve ilk vaazın verildiği yer olarak biliniyor. Hristiyanlığın ilk kilisesinde ilk vaazı veren kişi olarak Aziz Petrus da ilk papa olarak anılmakta. Doğal bir mağaradan oluşan yapıya Roma İmparatorluğu’nun Hristiyanlığı resmi din olarak kabul etmesinin ardından eklemeler yapılarak gotik tarzda bir kilise oluşturuluyor. 13 metre derinliğinde, 9.5 metre genişliğinde ve 7 metre yüksekliğindeki mağara kilisesinin kesin inşa tarihi bilinmiyor. Mağaranın tabanı MS 4 ve 5’inci yüzyıllarına ait mozaiklerle süslü. Ayrıca kilisede altar (sunak), niş içinde Aziz Petrus’un küçük mermer heykeli, kutsal sayılan su ve saldırı esnasında cemaatin gizlice kaçmasına yarayan bir tünel de yer almakta. Kayalardan sızarak toplanan bu kutsal su önceleri vaftiz için kullanılırken günümüzde ziyaretçiler hastalıkları için şifalı su olarak da kullanıyor. Ne yazık ki yaşanan depremler sonrasında su eskisi kadar çok değil.

Mağaraya ilk eklemeler 12 ve 13. yüzyıllarda Haçlılar tarafından yapılıyor. Taş duvarlar ve iki sütun eklenmesiyle genişleyen yapı 3 nefe bölünüyor. 19. yüzyılda Kapuçin rahipleri tarafından yapılan batı cephesi bölgesel tarzda tasarlanmış üç katlı bir düzene sahip. Kesme taştan yapılan cephe ortası daha büyük olmak üzere üç portala sahip. Bu cephe ve ön taraftaki bazı izler daha önce burada bir revak olabileceğine işaret ediyor. Niş içindeki Aziz Petrus heykelinin ve sunağın son döneme ait eklemeler olduğu düşünülüyor.

Görsel Kaynak: muze.gov.tr

Hem kültürel hem de maddi yönden zengin bir bölge

Hz. İsa’nın on iki havarisinden Aziz Petrus’un MS 29-40 yılları arasında Habib-i Neccar Dağı’nın yakınındaki bu mağarayı Hristiyanlığı yaymak için seçmesinde etkili olan belli başlı sebepler var. O dönemde Hatay, Roma İmparatorluğu’nun üçüncü büyük şehri. Yüksek ve sağlam surlara sahip olan şehirden ayrıca en önemli ticaret yolları geçiyor. Putperestliğin oldukça yaygın olduğu bir dönemde tek tanrılı bir dini yaymak kolay değil. Bu mağara kilisesi bu yüzden ayrı bir önem taşımaktadır. Kayaların arasında gizlenmiş olması ilk Hristiyanların gizli toplantı ve ibadetleri için bu mağarayı mükemmel kılıyor. Papa 6. Paul tarafından 1983 yılında Hac yeri ilan edilen kilisede her yıl 29 Haziran’da ayin düzenlenmekte.

Kilise mi kenise mi?

Independent tarafından 20 Şubat 2021 tarihinde yayınlanan habere göre Aziz Petrus tarihin ilk kilisesi olmayabilir. Anadolu kültürü tarihçisi ve Türkolog Ali Canip Olgunlu ilk kilisenin Konya’daki Azize Helena kilisesi olduğunu iddia ediyor. Aziz Petrus kilisesinin bir kilise değil de kenise olduğunu iddia eden Olgunlu’ya göre o dönemde Hristiyanlık henüz resmi din olarak kabul görmediğinden mağarada ibadet çok yaygın. Kenise ise gizli ibadet edilen yer anlamına geliyor. Olgunlu’nun iddiasına göre hem dışarıdan gelen saldırılardan korunmak için de hem de İsa’nın bir mağarada doğmuş olması Hristiyanların ibadet için mağaraları tercih etme sebepleri arasında. Aziz Petrus zamanında Roma resmi olarak Hristiyanlığı kabul etmediği için burası kilise değil kenise olarak görülmeli, diye belirtiyor.

UNESCO tarafından üstün evrensel değer gerekçeleri

UNESCO’nun yazdığı rapora göre dünyanın farklı yerlerinde ilk kilise iddiasında bulunan yapılar var. Farklı inançların geleneklerine göre şekillenmesiyle birlikte Aziz Petrus Kilisesi ilk papa Aziz Petrus’un ilk vaazını verdiği yer olarak önemi korumakta.

Aziz Petrus Kilisesi, 2011 yılından beri UNESCO Dünya Mirası Merkezine iletilen geçici listede bulunuyor. UNESCO tarafından belirlenen kriter (iii) ve kriter (vi) olmak üzere iki üstün evrensel değer gerekçesine uygun olarak kilise koruma altında. Bu kriterler şu şekilde belirtiliyor:

“St. Pierre Kilisesi'nin inşa edildiği Antakya bölgesi, Anadolu ve Yakın Doğu'nun en eski yerleşim yerlerinden biriydi. Böyle bir şehirde Agora'ya yakın konumu itibariyle St. Pierre Kilisesi Hristiyanların en önemli buluşma yeriydi. Hıristiyanlığın Roma Devleti'nin resmi dini olmasıyla bina bir kilise formuna kavuştu. St. Pierre Kilisesi, ilk Hıristiyanların uygulamalarına eşsiz bir kültürel, tarihi ve dini tanıklık etmektedir. Deneyimleri dünyaya yayıldı ve Hristiyan ritüellerinin ilk tohumları oldu. Tarihte kendini ilk kez "Hıristiyan" olarak tanımlayanların bu kilisenin cemaati olduğuna inanılıyor.”

“Hristiyanlığın dönüşüp dünyanın diğer bölgelerine yayıldığı Antakya'da St. Pierre Kilisesi, sürece tanıklık ederken önemli bir rol oynadı. Diğer dini anıtlar arasında benzersiz sembolik üstünlüğü nedeniyle, insanlar tarafından saygı duyulan ve iyi muamele gören bir kilisedir.”