Geçtiğimiz yıl Çin’de dünyada ilk defa genetiği düzenlenmiş ikiz bebekler dünyaya geldi. Bazı uzmanlar tarafından insan deneyi olarak adlandırılan genetik tasarım, etik problemleri de beraberinde getiriyor.
Çinli araştırmacı He Jiankui, tüp bebek tedavisiyle dünyaya gelen ikiz bebeklerin DNA’sını yeni ve etkin bir yöntemle değiştirdiğini duyurdu. Bu çalışma için tüp bebek tedavisi sırasında yedi kadının embriyolarının genetiği değiştirildi. Hamilelikle sonuçlanan ilk denemede ikiz kız bebekler dünyaya geldi.
Jiankui, bu deneyi vücuda AIDS virüsü HIV’e karşı bağışıklık kazandırmak için yaptığını açıkladı. Deneye katılan erkeklerin tümü HIV taşıyıcısıydı. Ancak deneyde embriyolarda HIV virüsünün hücreye girmesini sağlayan CCR5 geninin devre dışı bırakılması sağlandı.
Gen düzenleme nedir?
Henüz doğmamış bireylerin embriyo, sperm veya yumurta hücrelerine CRISPR veya Cas9 gibi gen düzenleme teknikleri uygulanarak bireylerin genlerinin düzenlenebileceği uzun yıllardır tartışılıyordu. Resmi olarak açıklanmasa da gen düzenleme teknolojisinin hızla yayılmaya devam ettiği tahmin ediliyor.
Hi Jiankui’nin çalışması bu alanda önemli bir ilerleme yaratsa da uzmanlar bu teknolojiyle ilgili yeni tartışmaların ışığında konuya mesafeyle yaklaşıyor. DNA dizilimleri kümesi CRISPR’ın mucitlerinden Feng Zhang, gen düzenlemesi üzerine devam eden gayriresmi denemelerin acilen durdurulması gerektiğini belirtti.
“İnsan deneyi” mi?
Genetik üzerinde değişiklik yapma ve genetiği geliştirme çalışmaları “genetik tasarım” olarak adlandırılıyor. Genetik tasarım birçok ülkede yasak. Çünkü DNA’da yapılacak değişiklikler gelecek nesile aktarılıyor ve diğer genlere zarar verme ihtimali yaratıyor. Ayrıca bazı uzmanlar genetik tasarımın insanlar için çok riskli bir durum olacağını da savunuyor.
Gen değiştirme etik kuralları ihlal ediyor
Çin hükümeti, insan genleri üzerinde değişiklik yaptığı için He Jiankui hakkında soruşturma başlattı. Jiankui’nin genetiği değiştirilmiş bebeklerin dünyaya gelmesini sağlarken, etik inceleme evraklarında kuralları göz ardı ettiği açıklanıyor.
Çin resmi haber ajansı Xinhua, ülkede Guangdong bölgesindeki sağlık komitesinin yürüttüğü soruşturmada He Jiankui’nin “Üreme hedefiyle genleri değiştirilmiş bebek yaratmak için bilinçli olarak denetimden kaçtığı" hakkındaki bulgulara ulaştıklarını duyurdu. Ayrıca Jiankui’nin Çin’de yasa dışı olan ve güvenlik düzeyi belli olmayan bir yöntemle insan embriyolarını kullandığı açıklandı.
Henüz net etik kurallar bütünü yok
Gen düzenleme teknolojisinin faydaları ve zararları üzerine dünyada çeşitli tartışmalar mevcut. Bir kısım bilim insanları, gen düzenlemenin kalıtsal hastalıkların tedavi edilebilmesi için oldukça yararlı olabileceğini savunuyor. Diğer bir kısım ise gen düzenlemesinin etik açıdan uygun olmadığını savunuyor. Gen düzenlemesinin etik dışı olduğunu iddia eden grup, bu çalışmaların zenginler adına bir avantaj yaratacağı görüşünde de birleşiyor.
