Dünya üzerinde sadece Antalya’nın Akseki ve İbradı ilçelerinde görebileceğiniz, herhangi bir harç kullanılmadan yapılmış olmasına rağmen Torosların sert koşullarına tam 400 yıldır direnen, çok özel bir mimari yapıdan bahsediyoruz. Nam-ı diğer ‘’DÜĞMELİ EVLER’’
Quick Routes serüvenimizin Antalya ayağında tanışmak nasip oldu "Düğmeli Evler"le. Dünyaca ünlü Altınbeşik Mağarası rotamıza doğru dönerken tekerimiz, bu özel evlerin en iyi örneklerini görebileceğimiz Ürünlü köyünü tercih ettik.
Altınbeşik Mağarası yoluna dev bir kaya parçası düşmüş. Mağaraya ulaşmanın mümkün olmadığını öğrendiğimizde gerçekten çok üzülmüştük ancak Düğmeli Evlerin oluşturduğu dar bir çıkmaz sokağa motosikletimizle girdiğimizde, tüm üzüntümüz yerini merak ve hayranlığa bıraktı. Öyle ki, çıkmaz sokak olduğunu fark ettiğimiz halde saatlerce o sokaktan çıkmadık. Sokakta şaşkın şaşkın evleri incelediğimizi gören teyze ise ahşap penceresinden sarkıp,
yeni börek yaptım maşingada, hadi buyurun misafirimiz olun"
Bahsettiği böreklerin mis gibi kokusu sarmıştı zaten tüm sokakları. İşte bu fotoğraf, tam o anda teyzeye laf yetiştirirken deklanşörümüze takılanlardan.
Köy Sakinlerinden Öğrendik !
Sokaklarında usul usul motosikletimiz "Benjamin" ile ilerlerken, ilk kez gördüğümüz bu yapılar hakkında daha fazla şey öğrenmeliyiz dedik ve köy kahvesinde aldık soluğu. Çaylarımızı yudumlarken köy sakinlerinden, Düğmeli Evler hakkında bakın neler öğrendik.
Anadolu’nun başka hiçbir bölgesinde gözlemleyemeyeceğiniz bu evler, yapımında kullanılan ahşapların dışarıya taşan kısmının, karşıdan bakıldığında düğme gibi görünmesinden dolayı bu ismi almışlar.
Düğmeli Evlerin Özellikleri
Taş yığma ve ahşabın muhteşem mühendislik ile birleşmesi sonucu ortaya, depreme ve diğer afetlere dayanıklı bu yapılar çıkmış. İnsan ve doğanın şahane işbirliği örneklerinden bir tanesi bu evler. Taşlar ve ağaçlar Torosların eşsiz kataloğundan seçilmiş. Torosların hediye ettiği taşlardan yapıldığından, etrafta taş ocağı da göremezsiniz.. Toprağa inanılmaz uyumlu ve hiç harç ya da yapıştırıcı kimyasal kullanılmıyor. Duvarın yükünü taşıması için özenle yerleştirilen 5 ya da 6 metrelik kalaslar tercih ediliyor. Bu kalaslara ‘’HATIL’’ adı veriliyor. Bir de 1- 2 cm. derinliğinde minik kertikleri olan ve sedir ağacından yapılan tahtalar var. Bunlara da PİSTUVAN’’ adı veriliyor. Hani bahsettiğimiz dışarıdan düğme görüntüsünü veren çıkıntılar var ya; işte onlar Pistuvan. Duvarın enine uzananlar ise Hatıl olmuş oluyor.
Ahşaplar iki taraflı incelikle yerleştirildikten sonra küçük kaya kırıntıları araya boşluk bırakmayarak serpiştiriliyor ve büyük taşlar döndürülerek en doğru yüzeyi yerleştiriliyor. Ne kadar büyük bir emek değil mi? Bu evler yapılırken iskelenin kurulmaması da bir hayli ilginç. Evet, yanlış duymadınız iskele kurulmuyor, çünkü kalaslar üzerine taşlar sistemli bir şekilde istiflendiğinde, bizim dış duvar yüzeyin de görüp düğmeli dediğimiz çıkıntılar oldukça sağlam birer iskele görevi görüyor. Ustalar bu çıkıntıları kullanarak yapının devamını bir örgü edası ile işliyorlar. Duvar örgüsü denilmesinin sebebi de bu mu acaba :)
Sedir ağacının esnekliği, ustaların maharetli elleri ve taşların deprem anında hareket etse de enerjiyi emme potansiyeli ile buluştuğunda bu kadar uzun süren dayanıklılığı açıklamak hiç te zor değil. Bakımsızlıktan yıkılan evlerin duvar taşlarının toplanıp, yenisini inşa edebilmesi konusunda sağladığı ekonomik avantaj da cabası.
Evlerin dış yüzeyinde sıva kullanımı yokmuş. Yağan yağmur iç duvara erişmezmiş. "Harç kullanmadığımız içinde çarçabuk kurur" diyor köy sakinleri. Sadece iç duvarlara, binanın temeli kazılırken çıkan toprağa saman karıştırılıp yapılan çamur sürülürmüş. Genellikle 2 katlı yapılan düğmeli evlerin alt katı hayvanlara ve köylünün samanlarına barınak oluyormuş.
Günümüzde bile böylesine düzenli ve ince düşünülmüş yapılar yok, üstelik te bu kadar dayanıklısı. Durun, daha evlerin mutfağından bahsetmedik bile. İki pencere arasına konumlandırılan ocak, hem ısınma hem de yemek pişirme aracı olarak kullanılıyor. Doğalgaz ve elektriğin cep yaktığı bu devirde ödediğimiz faturaları düşünüp, iç geçirmemek elde değil doğrusu.
Bizim en büyük keyiflerimizden biridir köy kahvelerinde çay içerken köylülerle sohbet etmek. O iki çay içimliği sürede neler öğrenirsiniz neler? Muhteşem misafirperverliği, samimi ve sıcacık köy halkı ve kültürleri ile Ürünlü köyü en güzel anılarımızda yerini aldı.
Birlikte Pekmez Kaynattık !
Düğmeli evler ile bağdaştıramayacaksınız ancak; sözünü etmeden geçemeyeceğim. Kahveden çıktıktan sonra sokakları dolaşırken, üzerindeki tahtakurusu izlerinden bir hayli yorgun ve eski olduğunu düşündüğümüz bir bahçe kapısı ardından gelen kepçe sesine doğru ilerledik. Kapıdan girmemiz ile ciğerlerimize ulaşan tatlımsı üzüm kokusu çevreledi bizi. 60’lı yaşlarında olduğunu düşündüğümüz, yeşil çam filmlerinde ki samimiyetiyle yüzümüze bakan Adile Naşit gülüşlü teyzemiz, elinde kocaman bir kürek ile önündeki devasa kazanı karıştırıyordu.
Dumanı tüten, pekmez mi olur sadece ? Biz dumanı tüten sohbetler karıştırdık birlikte. Beraber meşe külünde demlenmiş üzüm pekmezi yaptık. Sadece düğmeli evler ile geçemezdik bu yazıyı, o evlerden birinin sakini teyzemizle olan hoş sohbetimizi, meşe külünden demlediğimiz pekmezi ve muhteşem düğmeli evleri anlattığımız bir de video hazırladık size.
Torosların muhteşem doğasında bir yazımızın daha sonuna geldik. Umarız beğenmişsinizdir. Bizi Quick Routes sosyal medya sayfalarımızdan da takip etmeyi unutmayın !
