Blok Zinciri teknolojisinin hayatımıza girmesiyle birlikte Coin, Metaverse, NFT gibi içinde finans ya da yatırım imkanları da bulunduran yeni kavramları da sıklıkla duyar olduk. DeFi de bu kavramlardan biri; aslına bakılırsa en kapsamlı ve gerekli olanı.
DeFi İngilizce “decentralized” (merkeziyetsiz) ve “finance” (finans) kelimelerinin kısaltmalarının birleşmesiyle oluşan “merkeziyetsiz finans” işlemlerine verilen genel bir isim. DeFi, internet bağlantısı olan herkesin erişebildiği finansal ürünler ve hizmetleri kapsıyor. Bu sebeple de şimdiye kadar DeFi uygulamalarından on milyarlarca dolar değerinde kripto para aktı ve bu miktar her geçen gün artıyor. Bilindiği üzer, Bitcoin bu alanda ortaya çıkan en önemli varlık.
Binlerce kişinin hem kullanan hem yöneten olabilecekleri bu merkezi olmayan yapılanmaya neden gerek duyuldu? DeFi, şeffaf olmayan, sıkı bir şekilde kontrol edilen ve onlarca yıllık altyapı ve süreçler tarafından bir arada tutulan bankacılık sisteminin alternatifi olarak internet çağı için oluşturuldu.
DeFi, kripto para birimlerinin özgürlük amacıyla ortaya çıkmalarının ardından daha demokratik bir finans sisteminin inşası için var olmuş. Dünya üzerinde yaklaşık 1,7 milyar insanın geleneksel finans sistemine yani bankacılık işlemlerine erişemiyor. DeFi’nin ilk hedefi mevcut finans sisteminin erişemediği bu insanlara ulaşmaktı.
Öte yandan, dünyada yaşanan 2008 krizi sonrası birçok kişinin bankacılık sistemine karşı güveni sarsıldı. Bir merkezin tüm finans enstrümanlarında kurduğu hakimiyet para politikalarına ve her an bankaların dahi zarar edebileceği bir sistem hem tedirgin edici hem de güven sarsıcı olarak yorumlandı. Hükümetlerin sınırsız para basabilmeleri, değerlemeleri değiştirebilmeleri, insanların belli bir formül üzerinden kimsenin müdahale edemeyeceği sistemlere olan ilgisini tam da bu nedenlerle artırdı.
DeFi internet çağının ihtiyacı
Merkezi otorite ihtiyacı duyulmayan blockchain ile finans alanı daha özgür olmaya başladı. DeFi de bu noktada, hayattaki tüm alternatif yöntemler gibi ihtiyaçtan doğdu diyebiliriz.
DeFi sayesinde bankacılık işlemleri bir otorite tarafından değil sistemin oluşturduğu bir algoritma üzerinden gerçekleşiyor. DeFi ağlarına bağlı milyonlarca cihaz ile belli bir formül üzerinden işlem yapılabilmesini sağlıyor. Bu nedenle DeFi sistemlerinde bir merkezin müdahalesi söz konusu değil. Sistemin çalışmasını sağlayanlar ise sistemi kullananlar.
Elbette finansal araçlar sadece para gönderme ve alma ile sınırlı kalmıyor. DeFi ile farklı finansal işlevleri de düşünmek gerekiyor. Bunlar arasında kredi alma, kredi verme, merkeziyetsiz borsa, sigorta, alışveriş, pazaryeri ve benzerleri sayılabilir.
DeFi sistemlerinin tamamında bir neden-sonuç ilişkisi olması gerekiyor. Bu nedenle DeFi sistemlerinde akıllı sözleşmeler, merkezsiz uygulamalar ve konsensüs protokolleri önemli yer tutuyor. Bu noktada DeFi'yi katmanlar halinde ele almak daha kolay anlaşılmasını sağlayabilir.
Blok zinciri: Dijital paralar ya da varlıkların işlem geçmişini ve hesapların durumunu içerir.
Varlıklar: ETH ve diğer token'lar (para birimleri) olarak sıralanabilir.
Protokoller: Varlıkların merkezi olmayan şekilde borç verilmesini sağlayan bir hizmet gibi işlevsellik sağlayan akıllı sözleşmeleri kapsar.
Uygulamalar: Protokolleri yönetmek ve bunlara erişmek için kullanılan ürünlerdir.
DeFi sistemlerinin avantajları ve dezavantajları
DeFi, geleneksel finans sistemlerinden daha iyi bir sistem sunacağını iddia ediyor. Bu nedenle geleneksel finans sistemlerinden avantajlı olan kullanım alanları bulunuyor.
DeFi’nin avantajları genel hatları ile şöyle:
- Paraya dayalı bankacılık sistemlerini herkesin kullanımına sunuyor.
- Kullanıcılar arası borç alma ve borç verme işlemlerinin yapılabilmesini sağlıyor.
- Piyasaya yeni bir kripto para biriminin sunulmasını ve projeler için fon toplayabilmeyi sağlıyor.
DeFi’nin dezavantajları ise şöyle sıralanabilir:
- DeFi yeni bir sistem olduğundan bazı alanlarında hala açıklar bulunuyor.
- Dünyanın tamamında kullanılabilir olmayı amaçlasa da şu an için DeFi kullanan kişi sayısı çok az.
- Bu denli çok işlemin bir şekilde veri olarak muhafaza edilmesi gerekiyor. Bu verilerin muhafazası için yeterli bir altyapı bulunmuyor.
Borç verebileceğiniz, ödünç alabileceğiniz, uzun/kısa pozisyonlara girebileceğiniz, faiz kazanabileceğiniz ve daha fazlasını yapabileceğiniz gelişen bir kripto ekonomisi var. Kripto meraklısı Arjantinliler, enflasyondan kaçmak için DeFi'yi kullandı. Şirketler, çalışanlarına ücretlerini gerçek zamanlı olarak aktarmaya başladı. Hatta bazı insanlar herhangi bir kişisel kimlik belgesine ihtiyaç duymadan milyonlarca dolar değerinde kredi çekip ödedi.
DeFi ile yapabileceklerinizden bazıları şöyle:
- Dünyanın her yerine para gönderilebilir
- Sabit para birimlerine erişilebilir
- Teminat ile ya da teminatsız borç alınabilir
- Token ticareti yapılabilir
- Sigorta satın alınabilir
Gizlilikle borçlanma: Bankalar, borç vermeden önce bir krediyi geri ödeme olasılığı olup olmadığına bakar. Merkezi olmayan borç verme sisteminde ise tarafların kendilerini tanımlamasına gerek olmaz. Borç alan kişi, kredisi geri ödenmezse borç verenin otomatik olarak alacağı bir teminat vermelidir. Bazı borç verenler, NFT'leri bile teminat olarak kabul eder. Bu şekilde, kredi kontrolü olmadan veya özel bilgileri teslim etmeden borç para alınabilir.
Küresel fonlara erişim: Merkezi olmayan bir borç veren kullanıldığında, yalnızca seçilen banka veya kurumun gözetimindeki fonlara değil, dünyanın her yerinden yatırılan fonlara erişilebilir. Bu, kredileri daha erişilebilir hâle getirir ve faiz oranlarını iyileştirir.
Hızlı krediler: Hızlı krediler, teminat olmadan veya herhangi bir kişisel bilgi vermeden borçlanmaya izin verir. Şu anda geniş çapta erişilebilir olmasa da gelecekte daha ulaşılabilir olabileceğine dair ipuçları da veriyor. Genellikle kullanılan fonlar likidite havuzlarında (borçlanma için kullanılan büyük fon havuzları) tutuluyor. Belirli bir anda kullanılmıyorlarsa, bu, birisinin bu fonları ödünç alması, onlarla iş yapması ve kelimenin tam anlamıyla ödünç alındıkları anda tam olarak geri ödemesi için bir fırsat yaratıyor.
Borç verme: DeFi'de geleneksel finansal kurumun yerini bir akıllı sözleşme alıyor. Akıllı sözleşme, para tutabilen ve belirli koşullara göre gönderebilen/geri ödeyebilen bir tür Ethereum hesabı. Kullanıma girdikten sonra hiç kimse bu akıllı sözleşmeyi değiştiremez. Her zaman programlandığı gibi çalışır. Sözleşmeler ayrıca herkesin incelemesi ve denetlemesi için halka açıktır. Bu da kötü niyetli sözleşmelerin genellikle oldukça hızlı bir şekilde topluluk incelemesine gireceği anlamına gelir.
Risklere karşı neler yapılabilir
2020 yılında başlayan ve 2021 yılında devam eden finansal yönelimle birlikte DeFi sektörünün popülaritesinin artması sonucunda, ekosistemdeki dolandırıcılıklar da giderek artıyor. Başlı başına ayrı bir yazı konusu olan DeFi alanında para kaybetmekten kaçınmanın yollarına kısaca değineceğiz:
En yaygın dolandırıcılık türleri
Bir projenin aldatmacadan ibaret olduğu nasıl anlaşılır? Kullanıcıların ve yatırımcıların dikkat etmesi gereken şeylerden ilki protokolün test edilmiş olup olmadığı konusu. Zira, merkezsiz finans protokollerini oluşturan akıllı sözleşmeler, insan hatalarından dolayı hacker’lar sayesinde çok kolay bir şekilde siber saldırıya uğrayabiliyor. Bu nedenle yatırım yapılacak protokolün bağımsız denetleyiciler tarafından analiz edildiğinden emin olunması gerekiyor.
Ekip hakkında bilgi: Bir projeye yatırım yapma kararı almadan önce dikkat edilmesi gereken en önemli şeylerden biri de o projenin kimler tarafından geliştirildiği. İlk olarak projenin internet sitesi üzerinden “Hakkımızda” sayfasına göz atılabilir. Şüpheli detaylar, hiçbir bağlantı veya geçmişe sahip olmayan sahte LinkedIn profilleri güvenilirliği sorgulatmalı.
Danışman ve tanınan yatırımcılar: Proje danışmanlarının ve yatırımcıların listesi önem arz ediyor. Tanınmış danışmanları olan projeler diğerlerine nazaran genellikle çok daha güvenilir olur. Aynı durum tanınmış yatırımcılara sahip projeler için de geçerli. Projenin erken yatırımcılarının listesini açıklamaması veya danışmanları hakkında herhangi bir bilgi sağlamaması da şüphelenilmesi gereken bir diğer nokta olabilir.
Ürünün incelenmesi: DeFi projelerine yatırım yaparken projenin vadettiği ürün incelenmeli. Ürünün gerçekten çalışıp çalışmayacağı konusunda gelecek görüp görülmediğine bakılmalı. Proje ekibinin şimdiye kadar ortaya koyduğu ürünler de fikir verebilir.
Akıllı sözleşme: Az önce de değinildiği üzere akıllı sözleşme kritik bir öneme sahip. Ekibin projenin akıllı sözleşmesini herkese açık hale getirip getirmediğine kesinlikle göz atılmalı. Bu sayede projenin potansiyeli olup olmadığı konusunda bilgi sahibi olunabilir. Bağımsız uzmanlar da olası güvenlik zafiyetlerini çok daha erken tespit edebilir. Öte yandan proje ekibi akıllı sözleşmesini, başka bir projenin çalmasından, kopyalamasından endişe ederek halka açık olarak paylaşmaktan çekinebilir. Böyle bir durumda, projenin arkasındaki ekibin prestiji göz önüne alınmalı. Ekip, saygın ve kanıtlanmış bir sicile sahipse akıllı sözleşmesini halka açık bir şekilde paylaşmayan projelere de yatırım yapılabilir.
Akıllı sözleşme denetlenmiş mi: Bu, DeFi projelerine yatırım yaparken en çok dikkat edilmesi gereken hususlardan biri. Tekrar etmekte fayda var. Akıllı sözleşmesi bağımsız denetim şirketleri tarafından kontrol edilmemiş projelere yatırım yapmaktan kaçınmak gerekiyor.
Token dağıtımı ve ilk piyasa değeri: Proje ekibi, dolaşımdaki token arzının çok büyük bir kısmını elinde tutuyorsa bu şüphe doğurmalı. Projenin token dağıtım şeması da halka açık bir şekilde paylaşılmıyorsa o projenin yanına bile yaklaşılmamalı.
Yukarıdaki kriterlerden biri veya daha fazlası alarm verirse o projeye karşı çok temkinli olunmalı.
DeFi de değişen dünyanın getirdiği yeniliklerden. Bu yeni kavramı doğru tanımak hatta tanımlamak, olası zararların önüne geçebileceği gibi hayatı kolaylaştırıp fayda sağlayabilecek hamlelere de olanak sağlayabilir.
KAYNAKLAR
