Ünlülerin yaşadığı parıltılı dünyanın karanlık yüzü olarak karşımıza çıkarak daha çok bilinir olan “yeme bozukluğu” hakkında ne biliyoruz?
Son yıllarda hem Türkiye’den hem de dünyadan ünlü isimlerin itirafları ve haberleriyle sık sık gündeme gelen yeme bozukluğu sadece magazin dünyasının değil, psikoloji biliminin de önemli başlıklarından biri hâline geldi.
Peki, nedir bu “yeme bozukluğu”? Kişinin gerçek fiziksel açlık duymadığı hâlde stres, kaygı, yalnızlık, öfke veya üzüntü gibi duygusal durumlarla baş edebilmek için yemek yemesi durumuna genel olarak yeme bozukluğu deniyor.
Temel yeme bozukluğu türleri
Bilimsel olarak tanımlanmış ve yaygın görülen yeme bozuklukları arasında ilk sırada gelen Anoreksiya Nervoza’ya bir parantez açmak gerekiyor ki kendisi en ciddi ve en bilinen yeme bozukluklarından biri. Yazımızın giriş görselindeki şarkıcı ve oyuncu Ariana Grande gibi birçok ünlü ismin de bu bozuklukla mücadele ettiğini açıklamış olması, bu konunun hem yaygın hem de derin etkiler yaratan bir psikolojik rahatsızlık olduğunu düşündürüyor.
Şimdi gelelim temel yeme bozukluğu türlerine:
1. Anoreksiya Nervoza: Aşırı kilo alma korkusu ile kendisini gösteren bu bozuklukta asıl konu aşırı zayıf olunmasına rağmen kişinin kendisini yine de kilolu hissetmesidir. Genellikle kendine zarar verme eğilimli kontrol davranışlarıyla birlikte görülür.
2. Bulimiya Nervoza: Kontrolsüz yeme gibi aşırı yeme atakları, hemen ardından gelen kusma, laksatif kullanımı, aşırı egzersiz gibi telafi davranışları ile kendini gösteren rahatsızlıkta genellikle normal kiloda olunabilir ama derin beden utancı izlenir.
3. Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (Binge Eating Disorder): Büyük miktarda yeme, kontrol kaybı hissi birlikte olur. Kusma gibi telafi edici davranış da yoktur. Suçluluk ve utanç hissi sonrasında artar. Obeziteyle ilişkili olabilir ama her zaman değil
4. ARFID (Avoidant/Restrictive Food Intake Disorder) – Kaçıngan/Sınırlayıcı Yeme Bozukluğu
Tat, doku, koku gibi duyusal hassasiyetler nedeniyle yemek yemeyi reddetme
Yetersiz besin alımı, kilo kaybı veya gelişme geriliğiyle sonuçlanır
Genellikle çocuklarda ve nöroçeşitlilik gösteren bireylerde görülür (örn. otizm spektrumunda)
5. Ortoreksiya Nervoza (resmi tanı değildir ama giderek yaygınlaşıyor)
Aşırı sağlıklı beslenme takıntısı
“Zararlı” yiyecekleri takıntılı biçimde reddetme
Sosyal izolasyona ve besin eksikliklerine yol açabilir
Klinik psikolojide ve beslenme psikolojisinde genellikle 5 ana çeşit duygusal yeme tanımlanır:
1. Stres kaynaklı yeme: Kortizol artışı iştahı artırır, özellikle karbonhidrat ve şeker isteği doğar. Kişi baskı altında, yoğun tempoda ya da kaygılı hissettiğinde sık görülür.
2. Duygusal boşluk kaynaklı yeme: Kişi yalnızlık, anlamsızlık, can sıkıntısı, tatminsizlik gibi boşluk hislerini yemekle doldurmaya çalışır.
3. Ödül ve teselli için yeme: Kendini kutlamak veya zor bir günün sonunda "hak ettim" diyerek yemeğe yönelmek.
4. Kaçınma amaçlı yeme: Öfke, suçluluk, üzüntü gibi zorlayıcı duygulardan kaçmak için kişi yemeğe sığınır. Duyguyla yüzleşmek yerine onu yemekle bastırır.
5. Alışkanlıktan yeme: Belirli duygusal tetikleyicilerle (film izlerken, sıkılınca, kahve içerken mutlaka tatlı yemek gibi) otomatik hale gelen duygusal yemedir.
Ünlülerin şansı ve laneti “şöhret” mi
Bazı kişiler çocuklukta yaşadıkları ihmal, şiddet, değersizlik gibi deneyimlerle başa çıkmak için yemekle bağ kurar. Bu tür yeme davranışı bilinçdışı düzeydedir ve genellikle terapiyle çalışılması gerekir.
Harvard T.H. Chan School of Public Health tarafından yapılan bir çalışmada da, duygusal yemenin; beyindeki ödül, stres ve duygusal düzenleme merkezleri arasındaki dengenin bozulmasıyla ilişkili olduğu gösteriliyor.
Ünlü olmak bu soruna nasıl kapı aralıyor? Şöhretin getirdiği görünmez baskılar, birçok ünlüyü duygusal yeme davranışına itebiliyor:
- Görünüm baskısı ve beden algısı sorunları
- Sürekli kameralar ve eleştiri altında olma
- Yoğun stres ve kaygı
- Aşırı yalnızlık ve sosyal izolasyon
Bunun en çarpıcı örneklerinden biri, Grammy ödüllü şarkıcı Adele’in geçmişte yaşadığı yeme krizleri. Adele, “duygusal yeme” nedeniyle yıllarca kilo alıp verdiğini açıkça dile getirdi.
Bir diğer örnek ise ünlü oyuncu Demi Lovato. Çocuk yıldız olarak büyüyen Lovato, yeme bozukluklarıyla mücadelesini sık sık hayranlarıyla paylaşıyor.
Psikolojide Duygusal Yeme Nedenleri
Uzmanlara göre duygusal yemenin temel psikolojik nedenleri:
Duygu düzenleme zorlukları
Özdenetim eksikliği
Travmatik yaşam olayları
Öğrenilmiş baş etme mekanizmaları
2023’te Journal of Behavioral Medicine’de yayımlanan geniş kapsamlı bir meta-analiz çalışması, duygusal yemenin; özellikle anksiyete bozukluğu, depresyon ve düşük benlik saygısı ile güçlü bir bağlantısı olduğunu ortaya koydu.
Sadece İrade Sorunu Değil!
Birçok insan duygusal yeme davranışını “iradesizlik” olarak görse de, psikoloji bilimi bu bakışı artık kesin olarak reddediyor.
Klinik psikolog Dr. Susan Albers’e göre, duygusal yeme bir "irade eksikliği" değil, zihin-beden dengesizliğidir:
"İnsanlar çoğu zaman duygularını bastırmak için yemek yer. Yeme davranışı, kısa vadede rahatlama sağlasa da uzun vadede suçluluk ve utanç duygularını artırır."
Nasıl Baş Edilir?
Uzmanlar, duygusal yeme davranışıyla sağlıklı yollarla başa çıkmak için şu stratejileri öneriyor:
Farkındalık Geliştirme (Mindfulness): Ne zaman gerçekten açsın, ne zaman duygularınla başa çıkmaya çalışıyorsun?
Duygu Günlüğü Tutmak: Hangi duygu hangi yeme davranışını tetikliyor?
Bedensel Farkındalık Egzersizleri: Yoga, nefes çalışmaları, yürüyüş gibi aktiviteler stresi azaltır.
Terapi: Özellikle bilişsel davranışçı terapi (CBT), duygusal yeme tedavisinde en etkili yöntemlerden biri olarak kabul ediliyor.
Destek Grupları: Benzer deneyimler yaşayan insanlarla paylaşım, yalnızlık hissini azaltır.
🎤 Demi Lovato
Yeme Bozukluğu Türü: Bulimia nervoza, tıkınırcasına yeme
Açıklaması: “Kendimden nefret ettiğim için yiyordum, sonra pişmanlıkla kusmaya çalışıyordum. Bu bir kısır döngüydü.”
Aynı zamanda depresyon ve bağımlılık sorunlarıyla da mücadele etti.
🎤 Lady Gaga
Yeme Bozukluğu Türü: Bulimia nervoza
Açıklaması: “14 yaşından beri yeme bozukluklarıyla savaşıyorum. Kusmaya başlamak bir süre sonra alışkanlık hâline geliyor ve bedenine büyük zarar veriyor.”
🎤 Adele
Yeme Bozukluğu Türü: Duygusal yeme (Binge Eating Disorder - BED belirtileri de gösterdiği düşünülüyor)
Açıklaması: “Stresli olduğumda, mutsuz olduğumda hep yemeğe sarıldım. Kilo vermem tamamen sağlığımla ilgiliydi, dış görünüş değil.”
🎬 Lily Collins
Yeme Bozukluğu Türü: Anoreksiya nervoza ve bulimia
Açıklaması: “Yıllarca kendi bedenimle savaştım. Bazen günlerce aç kaldım, bazen aşırı yedim ve sonra pişman oldum.”
Netflix filmi To the Bone’da da yeme bozukluğu yaşayan bir karakteri canlandırdı.
🎤 Elton John
Yeme Bozukluğu Türü: Bulimia nervoza
Açıklaması: “Yalnızdım, mutsuzdum ve her şeyi aşırı yapıyordum. Yeme de buna dahildi.”
🎬 Zayn Malik (One Direction üyesi)
Yeme Bozukluğu Türü: Kontrolsüz aç kalma (bazen anoreksiya benzeri belirtiler)
Açıklaması: “Turnelerdeyken bazen günlerce yemek yemezdim. Bu bir tür yeme bozukluğuydu.”
🎬 Russell Brand
Yeme Bozukluğu Türü: Bulimia nervoza
Açıklaması: “Gençliğimde aşırı yiyor ve ardından kusuyordum. Yeme bozukluğu sadece kadınlara özgü değil.”
🎬 Kate Winslet
Yeme Bozukluğu Türü: Bulimia ve duygusal yeme
Açıklaması: “Gençken çok zorbalık gördüm. Kendimi aç bırakır, sonra yeme krizine girerdim.”
🎬 Gisele Bündchen (Süper Model)
Yeme Bozukluğu Türü: Anksiyete kaynaklı duygusal yeme
Açıklaması: “Panik ataklar ve anksiyete geçirdiğim dönemde sağlıksız yeme alışkanlıklarım oldu.”
🎤 Kesha
Yeme Bozukluğu Türü: Bulimia nervoza
Açıklaması: “Endüstride sürekli zayıf olmam bekleniyordu. Kusmayı bir rutin hâline getirmiştim.”
💡 Önemli Not:
Bu ünlülerin çoğu, tedavi gördükten sonra toplumsal farkındalık yaratmak için hikâyelerini paylaşmaya başladı.
Klinik Psikolog Dr. Jenn Mann şöyle diyor:
“Ünlülerin yeme bozukluğu yaşaması, bu sorunun ne kadar yaygın olduğunu gösteriyor. Şöhret, yeme bozukluklarını tetikleyen ‘mükemmel olma’ baskısını artırabiliyor.”
Son Söz:
Ünlülerin hayatlarında gördüğümüz bu kırılganlıklar, aslında hepimizin aynı duygusal döngüler içinde savrulabildiğini gösteriyor. Duygusal yeme; yalnızca bedenimizi değil, ruhumuzu da doyuramadığımız anların bir yansıması.
Kendi yaşamında bu davranış döngüsünü gözlemliyorsan, unut:
Bu bir irade savaşı değil; kendine şefkatle yaklaşmak, ilk adımın olabilir.
