Her geçen gün yayımlanan yeni araştırmalarla birlikte değerinin daha çok farkına vardığımız istatistik bilimi, Türkiye’de özel bir gün olarak kutlanıyor. 25 Nisan Türkiye İstatistik Günü bugünkü ismiyle Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) kuruluşu olan 25 Nisan 1962 tarihini temel alıyor. İstatistiğin günlük hayatımız ve bilimdeki yeri ile önemine bu özel günün vesilesiyle gelin birlikte bakalım!
İstatistik nedir?
Merriam Webster sözlüğüne göre istatistik; sayısal veri yığınlarının toplanması, analizi, yorumlanması ve sunulması ile ilgilenen matematik dalı anlamına geliyor. İstatistik, İngiltere’de 1834 yılında İstatistik Derneğinin kurulmasından sonra bir bilim dalı olarak kabul edildi ve insanlarla ilgili olguları uygun bir şekilde göstermek için sayılarla ifade edilebilen genel kurallar olarak düşünüldü. İstatistik bilimi, geleceği tahmin etmek, belirli bir olayın gerçekleşme olasılığını belirlemek veya bir anketle ilgili soruları yanıtlamaya yardımcı olmak için kullanılabildiği gibi tıp, biyoloji, psikoloji ve sosyal bilimler gibi birçok farklı bilim alanında da etkili bir şekilde kullanılıyor.
İstatistik bazı tartışmalara rağmen bir bilim dalı olarak anılıyor çünkü bazı temel ilkelerden çıkarılan, birçok teknikten oluşan bir zenginliğe sahip. İstatistik, istatistiksel yöntem bilimi, endüstriyel üretimdeki kalite kontrol programları gibi bir işletim sistemine uygulanabildiği için bir teknoloji olarak da isimlendiriliyor. Son olarak farklı istatistikçiler, aynı veriler ile farklı sonuçlara varabildiği için istatistik bir sanat olarak da anılıyor.
Herkesin arka bahçesinde oynayan bir bilim dalı olarak istatistik
İstatistiği sadece sayılardan ibaret sanıyorsanız yanılıyorsunuz. İstatistik bilimi verilerden güvenilir bir şekilde öğrenmenizi sağlayan bir dizi bilgi ve prosedürü ifade ediyor. İstatistikler, iddiaları nicel kanıtlara dayalı olarak değerlendirmenizi sağlıyor ve makul ve şüpheli sonuçlar arasında ayrım yapmanıza yardımcı oluyor. Bu konu özellikle günümüzde hayati önem taşıyor çünkü veriler, motivasyonları bilinmeyen kişiler tarafından sunulan yorumlarla birlikte yanlış yönlendirebiliyor. Bir verinin güvenilir olduğunun kanıtlanması için çok sayıda hususun doğru olması gerekir. Ne yazık ki analizleri karıştırmanın ve yanıltıcı sonuçlar üretmenin birçok yolu var. İstatistikçiler bu bataklıkta başkalarına rehberlik edebilir!
İstatistik alanında en önemli isimlerden biri olan John Tukey, istatistikçi olmanın en iyi yanının herkesin arka bahçesinde oynayabilmek olduğunu belirtti. Bu sözden de anlayabileceğimiz gibi istatistik, disiplinler arası bir rota izleyerek doğru bilgilerin yol gösterici olmasını; yanlış bilgilerin ise elenerek uzaklaştırılmasını amaçlıyor.
25 Nisan Türkiye İstatistik Günü
Birleşmiş Milletler, 2010 yılında aldığı kararla 20 Ekim tarihinin resmi istatistiklerdeki başarıların kutlanması amacıyla “Dünya İstatistik Günü” olarak kutlanmasını kararlaştırdı. Bu özel günün kutlanması ile resmi istatistiklere kamunun güven duyması ve bilgi sahibi olmaları konusunda düşüncenin güçlendirilmesine yardımcı olması umut ediliyor.
Türkiye’de İstatistik Kurumu’nun tarihi Osmanlı dönemine dayanıyor. İstatistiğe verilen önemin artmasında en önemli adımın 19. yüzyılın ikinci yarısında Islahat Fermanı ile başlayan Batılılaşma ve modernleşme hareketleri olduğunu söyleyebiliriz. İstatistik konusunda ilk verilerden olan nüfus sayımı, Osmanlı Devleti’nde 1831 yılında gerçekleştirildi. Ardından 1891 yılında Bab-ı Ali İstatistik Encümeni Nizamnamesi ile Merkez İstatistik Encümeni kuruldu. İstatistik alanında kurumsal anlamda atılan bu ciddi adımları takip eden 1918 yılında datüm istatistik faaliyetleri, İstatistik Müdüriyeti Umumiyesi kurumu adı altında toplandı. Osmanlı’da istatistik konusunda atılan adımlar birikerek zengin bir miras oluşturuldu. Osmanlı’nın çökmesinin ardından yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nde ise 26 Şubat 1926 tarihinde Başbakanlığa bağlı Merkez İstatistik Dairesi kuruldu. Cumhuriyetin ilk nüfus sayımını ise bu kurum aracılığıyla 1927 yılında gerçekleştirdi. Bu sayıma göre Türkiye nüfusu 13 milyon 649 bin 945 kişi olarak belirlendi. İstatistik konusunda verilen önemin artması ve yenilenen bir kurum anlayışının belirlenmesi ile Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 25 Nisan 1962 tarihinde kuruldu. 25 Nisan tarihi bugünün ardından Türkiye İstatistik Günü olarak kutlanmaya başlandı.
Verilerin giderek bizi bir kaosa sürüklediği bugünlerde ise istatistiğin önemi her gün yeniden anlaşılıyor. Doğruluğu kanıtlanmış güvenilir bilgilere dayanan istatistik verilerin bizi “gerçek” bilgiye ulaştıracak önemli yol olduğu görülüyor.
Son zamanlara damgasını vuran istatistikler
İstatistik bugünü anlamamıza, yorumlamamıza ve geleceği tahmin etmemize yardımcı oluyor. İşte bugünün Türkiye’sini anlamlandırabilmek için birkaç güncel veri:
● Türkiye genelinde konut satışları Mart ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %21,4 azalarak 105 bin 476 oldu.
● İnşaat maliyet endeksi, 2023 yılı Şubat ayında bir önceki aya göre %2,08, bir önceki yılın aynı ayına göre %72,37 arttı.
● Ekonomik güven endeksi 2023 Şubat ayında 99,1 iken, Mart ayında %0,2 oranında azalarak 98,8 değerini aldı.
● Hanehalkı İşgücü Araştırması sonuçlarına göre 15 ve daha yukarı yaştaki kişilerde işsiz sayısı 2023 yılı Şubat ayında bir önceki aya göre 65 bin kişi artarak 3 milyon 514 bin kişi oldu.
● 2022 yılında bir önceki yıla göre zincirlenmiş hacim endeksi olarak finans ve sigorta faaliyetleri toplam katma değeri %21,8 arttı.
● DASK verilerine göre Türkiye'de sigortalanabilir 20 milyon 32 bin konutun 11 milyon 104 bin 51 tanesinin zorunlu deprem sigortası bulunuyor.
● Türkiye Sigorta Birliği 2023 Şubat sonu verilerine göre toplam prim üretimi geçen yılın aynı dönemine göre %141 artış ile 66 milyar 16 milyon lira olarak gerçekleşti.
● 2023 yılında TSB’nin açıkladığı verilere göre Şubat ayı itibarıyla tamamlayıcı sağlık sigortası toplam prim üretimi geçen yılın aynı dönemine göre %206 artış ile 3 milyar 378 milyona ulaştı.
Kaynaklar
Akdeniz, F. İstatistikte Yeni Eğilimler ve Yöntemler, TÜİK, İstatistik Araştırma Dergisi, Aralık 2013.
Britannica, https://www.britannica.com/science/statistics, Erişim Tarihi: 20.04.2023.
Merriam Webster Dictionary, https://www.merriam-webster.com/dictionary/statistics, Erişim Tarihi: 20.04.2023.
TÜİK, https://data.tuik.gov.tr/, Erişim Tarihi: 20.04.2023.
Türkiye Sigorta Birliği, https://www.tsb.org.tr/, Erişim Tarihi: 20.04.2023.
