Liseden sonra Rehber Köpekler Derneği ile yolları kesişen Burcu Bora, Türkiye’nin Türkiye şartlarında eğitim görmüş tek rehber köpek eğitmeni. Dernekte gönüllü çalıştıktan sonra eğitim alarak köpeklere nasıl rehberlik yapacağını öğreten Bora ile derneğin çalışmalarını konuştuk.
Bu derneğin kurulmasına nasıl karar verildi ve ne zaman kuruldu?
Derneğimiz 2014 yılında, Maggie Moore ve Av. Nurdeniz Tuncer önderliğinde kuruldu. İkisi de görme engelli. Nurdeniz Tuncer’in rehber köpekler konusundaki ilk farkındalığı ABD’de katıldığı bir eğitim sırasında olmuş. Burada Tuncer, dönemin İngiltere Büyükelçisi Richard Moore’un eşi Maggie Moore ile tanışmış. Maggie Moore’un Star ismindeki rehber köpeği sayesinde rahatça hareket edebilmesi, Nurdeniz Tuncer’in derneği kurma fikrini ateşlemiş. Türkiye’nin de bu konuda kendisini geliştirmesi yolunda Rehber Köpekler Derneği’ni kurmak için Maggie Moore ile çalışmalara başlamış.
Bu dernekte çalışmaya nasıl karar verdiniz?
Liseyi yeni bitirmiştim ve Nurdeniz Hanım’ı tanıyordum. Dernek çoğunlukla gençlerle var olduğu için benim de dahil olabileceğimi söyledi. 2015’ten 2019’a kadar çeviri yapma, seminerlerde yer alma, stant açma gibi faaliyetlerde gönüllü olarak görev aldım. Ardından rehber köpek eğitmeni olmaya karar verdim. İngiltere’de Rehber Köpek Eğitmeni Alan Brooks tarafından verilen görme engelliler hareketlilik eğitimini aldım. Sonra buna görme engellileri yönlendirme eğitimlerini ve bu işi 40 yıldır yapan İrlandalı Rehber Köpek Eğitmeni Ken Brydon’dan aldığım eğitimi ekledim. Eylül ayı itibarıyla da artık dernekte rehber köpek, servis köpeği ve terapi köpeği eğitimlerini veriyorum. Son olarak yine İngiltere’de, Guide Dogs UK ile iş birliğimiz sayesinde iki hafta boyunca yavru köpeklerin nasıl eğitilmesi gerektiğine dair eğitimler aldım. Şimdi küçük yavrularımız var ve onlarla ilgileniyorum. Diğer taraftan yeni yeni eğitimlerle donanımımı geliştiriyorum. Örneğin yakın zamanda Tayvan ve Avustralya ile iş birliği içinde farklı eğitimler de alacağım.
Üç farklı köpek eğitiminden bahsettiniz. Biraz detaylandırabilir misiniz?
Aslında tüm rehber köpekler, asistan köpekleri olarak adlandırılıyor. Terapi köpekleri haftada bir kez, bir derneğe ya da kuruluşa götürülüp çocuklarla, yaşlılarla ya da farklı engel grubundaki insanlarla eğitiliyor. Sevme, pati verme, mama verme, dolaştırma gibi aktiviteler yapılıyor. Servis köpekleri görme engelliler haricinde her engelli grubundaki bireyle birlikte yaşıyor. Görme engelli ile yaşayamama sebebi ise önce görme engelli eğitimini bitirmesinin gerekliliği. Şu an üç yavrumuz var ama ilerleyen zamanlarda artacak.
Eğitimler nasıl ve nerede gerçekleşiyor?
Köpeklerimize test yapıyoruz ve eğer testi geçerlerse görme engelli ile köpek eşleştirmesi yapıyoruz. Testlerimizde tuvalet eğitimine, komutları gerçekleştirmesine ve köpeğin karakterine bakıyoruz. Tuvalet eğitimi oturmak zorunda ve eğer bu oturmamışsa köpeği elemek zorunda kalıyoruz. Diğer eğitimleri alabilmesi için otur-yat-kalk komutlarını iyi bilmesi gerekiyor. Agresif karakterde olmayan köpeklere bu eğitimleri veriyoruz. Bunu da bir bebek testiyle belirliyoruz. Rehber köpek testinde de kaldırımda durma, merdivende birlikte adım atıp yürüme, asansörü bulma, kapıyı bulma, sandalyeyi bulma ve dümdüz ilerleme gibi çalışmalar yapılıyor. Bu uygulama ve komutlarda başarılı olanlarla yolumuza rehber köpek olarak devam ediyoruz. Diğerlerini ise özel gereksinimi olan bireyler için terapi ya da servis köpeği olarak eğitiyoruz.
Eğitimlerimiz ise Kadıköy Bahariye’deki merkezimizde gerçekleşiyor. Ama Ankara’da da yavrularımız var. Bu nedenle Ankara’da da köpek eğitimlerine başlayacağız.
Rehber köpekler hangi ırklardan tercih ediliyor?
Uluslararası standartlara göre genellikle Golden, Labrador veya ikisinin kırması tercih ediliyor. Fakat yurt dışında German Shapperd denilen Alman Kurdu da kullanılıyor. Biz şu an köpeklerimizi sponsorlar aracılığıyla ya da bağışlarla alıyoruz.
Engelli kişilerle köpekleri nasıl eşleştiriyorsunuz? Onların da eğitim alması gerekiyor mu?
Engelli kişiler eğitmen gözetiminde eğitim alıyor. Eğitmen olarak onların köpeğe alışma sürecini gözlemliyorum. İlk önce köpeği o kişiyle tanıştırıyoruz. Burada görme engelliye de test yapılması önemli. “Yürüme hızı, boyu ve kilosu, dengesi var mı, nasıl basıyor?” gibi çeşitli testlerden geçtikten ve kişinin hareketliliğine baktıktan sonra ona uygun köpekle eşleştiriyoruz. Bu işlem neredeyse bir ay sürüyor. Sonrasında birlikte yaşıyorlar, köpeği onlara veriyoruz. Ben her gün o kişi ile birlikte vakit geçirip, gözlemleyerek, onun günlük yaşamına uygun bir çalışma programı düzenliyorum. Bütün gün köpeğe nasıl bakılması gerektiğini öğreniyorlar. Benimle olan zamanlarda ise nasıl yürümesi gerekiyor, köpeği nasıl kontrol etmesi gerekiyor, bunları öğreniyorlar. Biz her daim denetliyoruz. Bir de görme engellilerin ne kadar ışık görebildiği de önemli. Azıcık bile ışık görmeleri avantaj ama bu bizim için şart değil. Köpekle uyumlu olarak yaşamını kolaylaştırabileceğimiz her engelliye kapımız açık.
“Bakıcı aile” hakkında bilgi verebilir misiniz?
Bakıcı aileler bir sene boyunca köpeklerimize bakıyor. Ailenin denetiminde ev içi ve ev dışı komutları algılaması ve uygulamasıyla tuvalet eğitimini tamamladıktan sonra, onları geri alıyoruz. Gönüllü bakıcı ailelere çok ihtiyacımız var. Özellikle bu konuda deneyim kazanmış ailelerin süreklilik içinde bu işi yapmaları derneğimiz için çok değerli. Çünkü ilk bir sene köpeğin gönüllü ailede aldığı eğitimler çok kıymetli. Ben köpeği aldıktan sonra ben üç-altı ay eğitim veriyorum ama en önemli dönem bakıcı ailelerle geçen dönem. İlk bir sene temel komutları öğreniyorlar. Daha sonra benimle birlikte kaldırımda durmayı, trafik ışığında beklemeyi ve bu tarz becerileri ediniyorlar.
Dernekte rehber köpek eğitimleri dışında neler yapılıyor?
Derneğimiz rehber köpeklerin eğitimini sağlayıp köpekleri göremeyen kişilere teslim ettikten sonra, veteriner ve mama desteğini de veriyor. Ayrıca rehber köpeklerimizi teslim ettiğimiz bireylerin bulundukları yerde rahat etmeleri için yasal destek ve yasa teklifi çalışmalarını da sürdürüyoruz. Derneğimiz, rehber köpeği alan, almayan görme engelli arkadaşlarımızın iş bulmasına da destek oluyor.
Erişilebilirlik konusunda da çalışmalar yürütüyoruz. Örneğin, şirketlere ve kurumlara internet sitelerini engelli vatandaşların da kullanabileceği şekle getirmelerini tavsiye ediyoruz. Engelli vatandaşlarımız için binaların daha erişilebilir hale getirilmesinde farkındalık yaratmaya çalışıyoruz. Faaliyetlerimizin tamamı gönüllülük esaslı. Yönetim kurulu ve denetim kurulu da gönüllüdür. Bizim için önemli olan görme engelli vatandaşların sosyal entegrasyonunu sağlayabilmek ve kimsenin aslında farklı olmadığını gösterebilmek.
Herkes başarılı olup çalışabilir, dört duvar dışına çıkıp sosyalleşebilir. Bunun için okullara, üniversitelere, kurum ve kuruluşlara, sosyal sorumluluk projesi yapmak isteyen herkese bilgilendirme amaçlı seminerler düzenliyoruz. Sosyal medyayı aktif olarak kullanıyoruz.
Türkiye’de ve dünyada rehber köpekler yaygın mı?
Şu an Türkiye coğrafyasında geniş kapsamlı eğitim almış tek rehber köpek eğitmeniyim. En azından bugün benim kadar eğitim almış bir eğitmen yok. Türkiye’de bu daha yeni başladı. Özellikle İngiltere’de ve diğer ülkelerde rehber köpekler çok yaygınlaştı. İngiltere’de neredeyse 16 bin rehber köpek var. Bu rakam çok fazla ve her geçen gün daha da artıyor. Çünkü onlarda breeding center yani doğum merkezleri var ve her hafta bir yavru doğuyor. Gönüllü bakıcı aileler de süreklilik içinde köpeklerin ilk eğitimlerini veriyor. Bu şekilde sürdürülebilirlik sağlanıyor ve daha çok görme engelli, köpek sahibi oluyor. Kısacası yurt dışında oldukça yaygın ama biz daha yeniyiz ve yavaş yavaş ilerliyoruz.
Farkındalığı artırmak için neler yapıyorsunuz?
Hem sosyal medya hem de geleneksel medya kanallarında sürekliliği sağlamak için görünür olmaya gayret ediyoruz. Sosyal alanlarda, kamuya açık yerlerde eğitimlerimizle ve rehber köpek sahibi engellilerimizin ulaşabildikleri her yerde bu konuda yaşadıkları konforu çevreye hissettirmesiyle, farkındalığı yaygınlaştırmaya çalışıyoruz. Toplu taşıma, uçak, restoran, stadyum, tiyatro ve konser gibi her alanlarda rehber köpekler ve sahipleri var olmaya özen gösteriyor. Bu köpeklerin gerçekten bir görev misyonu ile hizmet verdiğini her fırsatta toplumdaki bireylere göstermeye çaba sarf ediyoruz. Ayrıca her yıl sonbaharda sponsorlarımızın desteği ile gelir getirici bir etkinlik düzenliyoruz. Bu yıl 18 Ekim Cuma günü Şişli Marriott Hotel’deyiz. O gece bilet alarak oraya gelenler hem eğlenecekler hem de yeni yavrularla tanışacaklar. Etkinlikle ilgili detaylara rehberkopeklerdernegi.org ve diğer sosyal medya hesaplarımızdan ulaşılabilir.
Rehber köpeklere nasıl davranılmalı?
Rehber köpeklere karşı agresif olunmamalı. Engelli kişilerin istekli olmaları ve korkmamaları gerekiyor. Köpeklerle uyumlu ve sakin olmaları gerekiyor. Yavruyken ilaç kutusunu küçük küçük salladığınızda köpek geliyorsa isteklidir, korkmuyordur ve meraklıdır. Eğer korkup kaçıyorsa da o köpeği ne yazık ki rehber köpek adayı olarak göremeyiz. Havlıyor ya da korkuyorsa direkt eleniyor.
Dışarıda görev başında bir rehber köpek gördüğünüzde onu sevmeye çalışmamalı veya öpücük yollamamalısınız. Çünkü bu davranışlar köpeğin dikkatini dağıtabilir ve görme engelliyi zor durumda bırakabilir.
Sahiplenecek kişilerin evlerinde aranan özellikler neler?
Genelde bahçeli evleri olan kişileri tercih ediyoruz çünkü yavruyken tuvaletlerini tutmaları biraz sıkıntı olabiliyor. Tabii burada bahçeli ev bulmak da zor çünkü her taraf apartman. Bu sebeple köpekleri apartmana göre eğitiyoruz. Görme engellilerimizin çoğunluğu apartmanlarda yaşadığı için bu biraz da tuvalet eğitimi açısından faydalı oluyor. Kısaca apartman ya da bahçe fark etmeksizin evlerin güvenli olması gerekiyor. 16 yaşından küçük bireyler rehber köpek yavrusunu eğitemez. Köpeğin kontrol edilebilmesi için bir ebeveyn tarafından eğitilmesi gerekiyor. Bu dönemlerde dişleri kaşındığından dolayı onlar için kemirilecek yer çok fazla olabiliyor. Bu yüzden kalacak yer buna yönelik ayarlanıyor. Aslında bakıcı ailelerin her şeyine tamamız. Sadece bahçesinin olması daha avantajlı. Bir de yavrularımızın evde üç saatten fazla yalnız kalmamaları gerekiyor, bu eğitimleri için çok önemli.
Derneğin geleceğe yönelik hedefleri ve planları neler?
Daha çok köpek, daha çok sürdürülebilir gönüllü bakıcı aile. Bir de merkezimizi daha da büyütmek istiyoruz. Çimenli alanlar köpekler için çok uygun bir eğitim merkezi değil. Tabii ki çimlerin olması gerekiyor ama asıl binaların arasında yürüyüş yapıp, çimenleri tuvalet alanı olarak kullanabilecekleri alanlar gerekiyor. Çimenleri tuvalet alanı olarak algılıyorlar. Merkez hedefimiz bu. Ayrıca doğum merkezi açmak istiyoruz. Bu şekilde yavruları doğumundan itibaren gözlemleyerek, en uygun yavruları seçebileceğiz.
En önemli hedeflerimizin başında bilinçlendirme çalışmaları geliyor. Daha fazla köpek, daha fazla bakıcı aile, daha fazla kamusal alanda köpeklere giriş iznini olması, daha fazla ulaşım aracı, restoran, kafe ve alışveriş merkezlerinde rehber köpekleri yadırgamadan, korkmadan kullanmalarına imkan verilmesi için toplumsal bilinçlenme ve farkındalığın yaygınlaşması büyük önem taşıyor. Çünkü farkındalık ne kadar çok artarsa, o kadar çok gönüllü bakıcımız olur ve o kadar fazla rehber köpek yetiştirme imkanımız genişler.
Derneğe ulaşmak isteyenler, size nasıl ulaşabilirler?
Bize ulaşmak isteyenler tüm medya ve sosyal medya kanallarını kullanabilirler. Facebook, Twitter ve Instagram’da @rehberkopekler ismiyle bize ulaşabilirler. İnternet sitemiz olan rehberkopeklerdernegi.org adresini inceleyebilirler. Ayrıca info@rehberkopeklerdernegi.org adresine e-posta yollayarak, bize istedikleri soruları sorabilirler.
BONUS
Eğer çevrenizde rehber köpeklere ihtiyacı olanlar varsa ya da bu rehber köpek eğitimleri ilginizi çektiyse, 7-20 Ekim 2019 tarihleri arasında farklı şehirlerde gerçekleştirilecek Engelsiz Filmler Festivali’ndeki Rehber Köpekler seçkisi tam size göre! Seçki, özel olarak eğitilen akıllı dostlarımızın hayatlarımızı nasıl kolaylaştırdığını ve onlarla kurduğumuz özel ilişkiyi anlatan filmlerden oluşuyor. Festival 7'nci yılında, 7-9 Ekim tarihleri arasında İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Sinema Salonu’nda (SineBu); 11-13 Ekim tarihleri arasında Eskişehir, Yunus Emre Kültür Merkezi’nde; 16-20 Ekim tarihleri arasında ise Ankara’da Çankaya Belediyesi Çağdaş Sanatlar Merkezi ve Goethe-Institut Ankara’da sinemaseverleri ağırlayacak.
