Jeffrey Young ve Janet S. Klosko tarafından geliştirilmiş bir psikoterapi yöntemi olan şema terapiye göre 11 şema var. Ve bu şemalarla kişilerin temel ihtiyaçlarına sağlıklı yollarla ulaşmasını sağlamak mümkün…
- Sürekli size soğuk/kötü davranan kişilerle mi ilişki yaşıyorsunuz?
- Aslında bir şekilde kusurlu olduğunuzu ve sizi gerçekten tanıyan birinin sizi sevip kabullenmesinin mümkün olmadığını mı düşünüyorsunuz?
- Başkalarının ihtiyaçlarını kendinizinkilerden daha önde mi tutuyorsunuz?
- Yapmanız gereken işlerinizi sürekli erteleyip duruyor musunuz?
- Eşimizin en ufak bir ilgisizliği sizi çıldırtıyor mu?
- En basit konuda bile tek başınıza karar almak sizin için çok mu zor?
Şema terapi ile tüm bu davranışlarınızın temeline inebilirsiniz. Nasıl mı? Anlatalım...
Şema terapi: Bütüncül bir psikoterapi ekolü
Şehirli orta sınıf arasında “terapiye gitmek” son yıllarda oldukça sık duyduğumuz bir eylem haline geldi. Terapiye gidenler arasında terapist çekiştirmesi de revaçta haliyle. Psikoterapi tarihi çok eskilere dayanmasa da pek çok ekol var ve her bir terapistin yaklaşımı benimsediği ekole göre farklılık gösterebiliyor. Kimi uzun uzun dinliyor, az konuşuyor kimi ödevler vererek danışanını anlamaya çalışıyor vs.
Şema terapi de bu ekollerden biri. Onu farklı kılan şey, pek çok psikoterapi ve gelişim modelini işlevsel bir şekilde bir araya getirebilmiş, nadir bütüncül psikoterapi modellerinden biri olmasında yatıyor.
Peki nedir bu “şemalar” ile kastedilen? Şemalar, çocukluktan başlayan ve yaşam boyunca sürekli tekrar eden kalıplardır. Ailemiz ya da diğer kişilerden bu kalıpları öğreniriz. Terk edilmiş, eleştirilmiş, aşırı korunmuş, istismar edilmiş, yok sayılmış ya da yoksun bırakılmışızdır; yani bir şekilde zarar görmüşüzdür. İşin tuhaf yanı, bize zarar verse bile büyüdüğümüzde de hayatımızda bu şemayı devam ettirecek tercihlerde bulunuruz.
Kurtulamadığımız döngüler: Şemalarımız
Jeffrey Young ve Janet S. Klosko tarafından geliştirilmiş olan şema terapi modelinin amacı, hastalara/danışanlara, uyumlu davranışlar içinde şemalarını, başa çıkma tepkilerini ve modlarını değiştirerek temel ihtiyaçlarına (sevgi-bağlanma, hareket özgürlüğü, eğlenebilme, kendini ifade edebilme ve gerçekçi limitler oluşturma) sağlıklı yollarla ulaşmasına yardım etmektir.
Şema terapinin varsayımına göre toplamda 11 adet şema var:
- Terk Edilme
- Kuşkuculuk ve Kötüye Kullanılma
- Bağımlılık
- Dayanıksızlık
- Duygusal Yoksunluk
- Sosyal İzolasyon
- Kusurluluk
- Başarısızlık
- Boyun Eğicilik
- Yüksek Standartlar
- Haklılık
Bu şema teorisine göre insanlar yaşadıkları olayları şemalarının filtrelerinden geçirerek anlamlandırırlar. Bu doğrultuda iki kişinin yaşadığı aynı olay, bu iki farklı kişide farklı şekillerde karşılanabilir. Bunun sebebi ise yaşanılan olaylar karşısında kişilere ait şemaların tetiklenmesiyle korku, öfke, üzüntü, utanç ve suçluluk gibi farklı duyguların ortaya çıkmasıdır. Öte yandan bir kişi birden fazla şemanın etkisi altında olabilir. Örneğin yüksek standartlar şemasının yanında terk edilme ve aynı zamanda kendini feda etme şemalarına sahip olabilir.
Teslimiyet, kaçınma ve karşı saldırı
Bu psikoterapi ekolüne göre şemalarımızın farklı olmasının yanında bunlara verdiğimiz tepkiler de farklı olabiliyor. Yine bu tepkiler de teslimiyet, kaçınma ve karşı saldırı şeklinde ayrışıyor. Örneğin duygusal yoksunluk şemasına sahip iki bireyin bu şemaya verdikleri teslimiyet ve karşı saldırı tepkileriyle bu iki insanı birbirinden tümüyle farklı yapıda karakterlere sahip olarak yorumlayabiliriz.
Örneğin Ali, Zeynep ve Pelin kusurluluk şemasına sahip diyelim. Ali şemasına teslim oluyor ve her şeyde kendisini yetersiz hissediyor ve kendini acımasızca eleştiren kişilerle arkadaşlık ediyor. Zeynep kendinden bahsetmesi gereken durumlardan uzak durarak ya da bu utanç duygusundan alkolle baş etmeye çalışarak şemasından kaçıyor. Pelin ise her zaman bir basamak üstte olduğu durumlar yaratıyor. Ona meydan okuyup yüzleşmek yerine ona hayranlık duyacak arkadaşlar ve çalışanlar seçiyor. Üstün hissetmekten zevk alıyor. Yani şemasına karşı saldırıya geçmiş oluyor.
Bu terapi ekolü sayesinde psikoterapistler, sundukları terapiyi danışana ifade etmekte büyük kolaylık yaşarken, danışanlar da yaşadıklarını anlama ve değiştirme sürecinde yüksek düzeyde motivasyona sahip oluyorlar.
Hayatı Yeniden Keşfedin
Türkçe’ye “Hayatı Yeniden Keşfedin” adıyla çevrilen, şema terapinin rehber kitabı, kapağından ismine ortalama bir kişisel gelişim kitabını çağrıştırıyor olsa da oldukça yetkin bir psikoterapi yöntemi ile kendi kendinizi tanıyıp “iyileşmenizin” kapısını aralıyor. Kitabın başında şemanızı bulmanıza yönelik sorular yer alıyor. Bir kere şemalarınızla yüzleştikten sonra adım adım interaktif yöntemlerle bu şemalarla baş etmeyi ve hem kendinizle hem de başkalarıyla daha sağlıklı biçimde ilişkilenmeyi öğreniyorsunuz.
Young’un önderlik ettiği ve daha sonra geliştirilen şema terapinin yöntemine ilişkin Türkiye’de bir de youtube kanalı da var: İyi hissetmek. Türkiye’de bu psikoterapi ekolünün eğitimlerini de veren psikiyatrist Dr. H. Alp Karaosmanoğlu önde gelen terapistlerinden biri olarak tanınıyor. Karaosmanoğlu, şema terapi yöntemi ile sorunlarımızla nasıl baş edebileceğimize dair sohbetler gerçekleştiriyor alanında uzman başka terapistlerle birlikte.
