Kişinin eşyaları saklama, biriktirme ve atma konusunda güçlük yaşadığı ve bu durumun yaşamını önemli ölçüde etkilediği İstifçilik Bozukluğu’nda tanı ve tedavi nasıl olmalı?
Birçok istifçinin evi kapıya kadar eşya yığınlarıyla dolu. Yine birçok istifçi utanç duygusuyla yardım istemekten uzak durduğundan evinin kapılarını da kolay kolay kimseye açmıyor. Amerikan Psikiyatri Birliği'ne göre İstifçilik Bozukluğu (Hoarding Disorder) dünya nüfusunun en az yüzde 2,6'sını etkiliyor. Daha çok 60 yaşın üzerindeki kişilerde görülüyor. Anksiyete veya depresyon gibi diğer psikiyatrik tanıları olanlarda ise bu rahatsızlığa daha fazla rastlanıyor.
Peki nedir bu istifçilik? İstifçilik Bozukluğu kişinin belirli nesneleri saklama, biriktirme ve atma konusunda güçlük yaşadığı ve bu durumun yaşamını önemli ölçüde etkilediği bir zihinsel sağlık bozukluğu. Bu bozukluğun erken teşhisi ve tedavisi önemli ancak genellikle kişinin kendisi bu durumu ya fark etmiyor ya da geç fark ediyor. Bazı durumlarda da fark etse de yardım istemekte zorlanabiliyor. Kişide bir sorun olduğunu yakın çevresindeki insanlar veya sağlık profesyonelleri fark edebilir ve yardım alması için kişiyi ikna etmeleri gerekebilir. Bu da kişinin kendisinin veya çevresindekilerin belirtileri tanıması ve profesyonel yardım aramasıyla mümkün olabilir.
Kompulsif bir biriktirme vakasıyla mı; yoksa sadece "koleksiyoncu ruhlu" bir kişiyle mi karşı karşıya olunduğu konusunun ayırdına varmak da zor olabilir. Bazı kişiler nesneleri güzel oldukları, güzel anılar çağrıştırdıkları için veya bir gün ihtiyaç duyulabilir diye saklama eğiliminde olabiliyor ki bu kişiyi istifçi yapmıyor.
İstifçilik bir davranış biçimi olarak hafiften şiddetliye kadar değişen bir süreklilikte ortaya çıkıyor. Bu davranış, bireyde veya çevresindekilerde bozulmaya veya sıkıntıya neden olduğunda sorun haline geliyor, o zaman teşhis edilebiliyor. Tabii bu noktada adım atacak yer olmayan, tıka basa eşya ile dolu evler en uç vakalar için geçerli. İstifçiliğin ne zaman bir ruh sağlığı sorunu haline geldiğini değerlendirmede kullanılan kaynaklardan biri de yukardaki fotoğraf ve versiyonları.
Üstte bir yatak odasının bir dizi görüntüsü görülüyor. 1'inci görsel dağınıklık olmamasını, 9'uncu görsel en şiddetli dağınıklığı gösteriyor. 2008 yılında Psikopatoloji ve Davranışsal Değerlendirme Dergisi'nde yayımlanan bir çalışmadan alınan görsellerden üç numaralı kare ve sonrası kompulsif bir istifçinin varlığına işaret ediyor.
İstifçiliğin belirtileri nelerdir?
Karar vermede zorlanma, mükemmeliyetçilik ve erteleme gibi bazı kişilik özelliklerinin bir araya gelmesi, bir bireyi istifçilik sendromuna yatkın hale getirebiliyor. Şu iyi bilinmeli ki istifçilik genellikle uzun süreye yayılan bir rahatsızlık ve bir anda ortaya çıkmıyor. Bu yüzden erken fark edilmesi ve müdahale edilmesi önemli ve gerekli. İşte belirtiler:
- İleri düzeyde bir nesne veya eşya biriktirme. Bakıldığında genellikle bu eşyalar eski, bakımsız, değersiz oluyor. İşlevselliklerini de yitiriyor.
- Yaşam alanında biriktirilen eşyalar nedeniyle adım atacak yer kalmaması, alanın kullanılamaz hale gelmesi.
- Eşyaları atma, onlardan kurtulma düşüncesinin getirdiği yoğun stres, endişe ve bazen yüksek öfke.
- Diğer insanların kendilerini eleştireceğini düşünerek durumu saklama eğiliminde olma.
- Kişinin sosyal veya duygusal dünyalarında karmaşık sorunlar yaşamaları.
İstifçilik nasıl tedavi edilir?
İstifçilik Bozukluğu’nu çoğunlukla içinden çıkılamaz hale getiren kişinin bir sorunu olduğunu reddetmesi ya da utanması sebebiyle problemi saklaması oluyor. Bu sorunlar aşılır ve tedaviye erken başlanabilirse bozukluğun etkileri azalabiliyor ve kişi daha sağlıklı bir yaşam sürebiliyor. Bu nedenle istifçilik belirtileri olan bir kişiye destek olmak ve erken müdahale etmek önem arz ediyor. İstifçilik Bozukluğu tedavisinde ise birçok yöntem kullanılabiliyor.
Bilişsel Davranışçı Terapi (CBT): Bu terapi yönteminde terapist, hastanın biriktirme davranışını daha iyi anlamasına, bu davranışın arkasındaki düşünce ve duyguları tanımasına, davranış kalıbını bu bağlamda çözmesine yardımcı oluyor. Daha sonra kişi kendisini satın alma, toplama ya da biriktirme davranışına götüren süreci değiştirmek üzere çalışıyor. Bu terapi yönteminde kişide atma alışkanlığı geliştirilmeye odaklanılıyor.
Destek Gruplarına Katılım: Kişiler kendileriyle benzer alışkanlıklara, zorlantılara ya da bağımlılıklara sahip olan diğer insanlarla bir arada olmaktan güç alabilirler. Bunu destek gruplarına katılarak, bu gruplarda paylaşım yaparak duygusal anlamda fayda sağlayabilirler, davranışa geçme konusunda da bu gruplardan güç alabilirler.
Düzenli Takip ve Tedavi Sonrasında Destek: İstifçilik Bozukluğu da diğer psikolojik ya da psikiyatrik sorunlar gibi tedavi süreci hayat boyu takip ile devam etmesi gerekebilecek bir rahatsızlık. Bu nedenle kişiye düzenli terapi seansları vermek ve desteği sürdürmek, iyileşme sürecinde de önemli bir rol oynayabilir.
Yakınlara tavsiyeler
Uzmanlar, İstifçilik Bozukluğu olan bireyin yakınlarına da bazı önerilerde bulunuyor. Bu noktada bu sorunu yaşayanların yakınlarının kişiye karşı sevgi, anlayış ve sabır göstererek ona nasıl yardımcı olabileceğinize dair bazı tavsiyeler veriyor.
Empati ve Anlayış: Belki de önce bilinmesi gereken istifçiliğin kişinin kontrol edemediği bir zihinsel sağlık sorunu olduğunun bilinmesi. Bu nedenle öncelikle bireyin yaşadığı zorlukları anlamaya ve ona karşı empati göstermeye çalışılmalı.
Eleştirel Olmamak: İstifçilik ciddi bir stres ve anksiyeteyi beraberinde getiriyor. Bu nedenle istifçi kişinin yakını, kişiyi eleştirmek yerinde kişiye destek olmaya odaklanmayı öneriyor.
Profesyonel Yardım Arayışına Destek Olmak: İstifçilik genellikle tek başına üstesinden gelinemeyecek ciddi bir durum. Bireyin profesyonel bir terapiste veya danışmana gitmesine destek olmak, kişiyi yönlendirmek önemli.
Kişisel Sınırlarını Korumak: İstifçilikle mücadele eden bir yakının yaşadığı zorluklarla mücadele kişiyi zorlayabilir. Bu durumda yakının kendisinin duygusal sınırlarını koruması ve gerekiyorsa profesyonel destek alması gerekiyor.
Eğitim Almak: İstifçilik hakkında daha fazla bilgi edinmek ve bu konuda eğitim almak hem kişinin yakınına hem de kendisine yardımcı olabilir.
Unutulmamalı ki İstifçilik Bozukluğu olan bir yakını desteklemek ve ona yardımcı olmak uzun zaman alabilen ve sabır isteyen bir süreç. Profesyonel rehberlik bu süreçteki en önemli destek!
