Ata tohumu, yerel ve geleneksel tarım yöntemleriyle yetiştirilen, genetik yapısı değiştirilmemiş ve kuşaktan kuşağa aktarılan tohumlara deniyor.
“Ata tohumu” ya da “atalık tohum”, bir nevi tarihi miras olarak düşünülebilir. Bitkilerin özgünlüğünü, zenginliğini ve çeşitliliğini temsil eden ata tohumunun, geçmişin mirasını geleceğe aktardığı için korunması, tanınması ve yetiştirilmesi oldukça önemli.
Ata tohumunun yapısına bakıldığında yerel ve geleneksel tarım yöntemleriyle yetiştirilen, genetik yapısı laboratuvarda değiştirilmemiş ve kuşaktan kuşağa aktarılan tohumları kapsadığını söyleyebiliriz. Bu tohumlar, binlerce yıllık tarımsal geleneğin ve çiftçilerin seleksiyon süreçlerinin bir ürünü olarak bugüne ulaşan örnekler olarak ele alınabilir. Yerel iklim koşullarına ve toprak yapısına uyum sağlamış olan ata tohumları, genellikle hibrit tohumlar veya genetik olarak değiştirilmiş organizmalar (GDO'lar) içerebilen modern tohumlardan farklı olarak korunmuş orijinal genetik özellikler taşır.
Ata tohumunun önemi ve faydaları
Genetik çeşitliliğe sahip çıkılması: Tarımsal genetik çeşitliliğin korunmasına katkı sağlayan ata tohumu, bu sayede bitkilerin hastalıklara, zararlılara ve çevresel stres faktörlerine karşı direncini artırır. Uzun vadede bakıldığında ise tarımsal sürdürülebilirliği destekler.
Yerel ekosisteme uyum: Yetiştirildikleri bölgenin iklim koşullarına, toprağına ve ekosistemine uyum sağlayan bu tohumlar, daha az su ve gübre kullanımı sayesinde daha düşük girdi maliyetleri çıkarır. Böylece çok daha verimli tarım yapılabilir.
Gıda güvenliğine koruma: Farklı türlerdeki ata tohumları, iklim değişikliği gibi küresel tehditlere karşı tarımsal üretimin devamlılığını sağlar. Bu şekilde gıda güvenliğine destek olur.
Çevre dostu tarıma destek: Bu tohumlarla yapılan tarımda genellikle çok daha az kimyasal kullanılıyor. Bu da toprağın kalitesinin korunmasına, su kaynaklarının kirlenmesinin önlenmesine ve biyolojik çeşitliliğin desteklenmesine katkıda bulunur.
Lezzet ve besin değeri farkı: Bu özel tohumlarla yetişen bitkiler, genellikle daha iyi tat ve yüksek besin değerine sahip oluyor. Böylece geleneksel ve yerel tatlar korunabiliyor.
Kültürel tarım mirasının korunması: Yerel tarım kültürünün ve mirasının bir parçası olan ata tohumlarının korunması geleneksel tarım bilgeliğinin ve kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılmasında önemli bir rol oynar.
Ata tohumları mutlaka korunmalı
Ata tohumlarının korunması son derece önemli bir konu. Bu amaçla yapılabileceklere bir bakalım…
Yerel tohum bankaları kurulması: Yerel tohum bankaları, bu tohumların toplanması, saklanması ve çiftçilere dağıtılması görevini üstlenmesi bağlamında çok önemli kuruluşlar. Bu adım, genetik çeşitliliğin korunması için kritik bir rol oynuyor.
Topluluk destekli tarım: Topluluk destekli tarım programları, çiftçilerin ata tohumu kullanarak ürün yetiştirmelerine ve bu ürünleri doğrudan tüketicilere sunmalarına olanak tanıyor.
Eğitim ve farkındalık: Çiftçilerin, tüketicilerin ata tohumlarının değeri ve önemi hakkında bilgilendirilmesi ve eğitilmesi, bu tohumların kullanımını teşvik eder. Bu amaca yönelik olarak düzenlenecek eğitim programları ve çalıştaylar bilgi paylaşımı konusunda destek olur.
Politik ve yasal destek: Ata tohumlarının korunması ve kullanımını teşvik eden politikalar geliştirme konusunda hükümetlere ve uluslararası kuruluşlara görev düşüyor. Bu şekilde tarımsal genetik çeşitliliğin uzun vadeli korunması sağlanabilir.
Türkiye’de Ata Tohumu’na bakış
Ata tohumları, sürdürülebilir tarım uygulamaları, gıda güvenliği ve kültürel mirasın korunması açısından son derece büyük bir öneme sahip. Tohum ticareti konusunda dünyanın ilk 10 ülkesi arasında bulunan Türkiye, bugün büyük oranda kendi tohumlarını üretiyor. Tarım ve Orman Bakanlığı da bu konuda bünyesinde hizmet veren çeşitli kuruluşların desteğiyle bazı çalışmalara imza atıyor. Bu bağlamda Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğüne bağlı 9 merkez, 10 bölgesel ve 28 konu araştırma enstitüsü faaliyetlerini sürdürüyor. Bunun yanı sıra 219 özel sektör tarımsal araştırma kuruluşu da ülke genelinde talebe göre tohumların çeşit geliştirme çalışmalarını yürütüyor.
Türkiye’de biri İzmir’de diğeri Ankara’da iki tohum gen bankası bulunuyor. 2019 yılı itibarıyla bu gen bankalarında yaklaşık 3 bin 400 türe ait 105 bin 476 tohum örneği muhafaza ediliyor.
Bu kapsamda Tarım ve Orman Bakanlığının 2017 yılından bu yana yürüttüğü Ata Tohumu Projesi ile vatandaşlar “Yerel Tohum Buluşmaları” kapsamında atalarından, dedelerinden kalan bini aşkın tohumu bağışlayarak projeye destek verdi. Toplanan tohumlar, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğüne (TAGEM) bağlı uzmanlarca incelenerek hazırlandı. Kayıt altına alınan tohumlar, Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM) tarafından çoğaltılarak üreticilere gönderildi. Bu projeyle ata tohumlarından elde edilen ürünlerin yaygınlaşması, tüketicinin sofrasına gelmesi, kırsal kalkınmaya katkı sağlanması hedefleniyor.
Kaynak :
