Yetişkin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan DEHB, dikkati toplamada güçlük, hiperaktivite ve dürtüsel davranış gibi kalıcı sorunların bir kombinasyonu. DEHB ile baş etme yollarına bakıyoruz.
Daha çok çocuklarla beraber anılan Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), artık yetişkinlikte de teşhisi konulan bir rahatsızlık olarak karşımıza çıkıyor. Aslında çocukluk çağında başlayan DEHB’in etkisinin tüm bir yaşama yayılabildiği keşfedildi. Bazı durumlarda, yetişkin kişi bir aksilik olduğunu fark edene kadar kişiye DEHB teşhisi konulamıyor.
Bunun temel sebebi, yetişkinlikteki DEHB belirtilerinin çocukluktaki DEHB belirtileri kadar net görülememesi. Örneğin çocuklukta yüksek olan hiperaktivite yetişkinlikte etkisini azaltabilir. Ancak dikkati toplama güçlüğü, ruh hali değişimleri, öfke patlamaları gibi dürtüsellik ile huzursuzluk hissi yetişkinlikte güçlü bir biçimde devam edebilir. Hatta bazı yetişkinlerde günlük işleyişi sekteye uğratan majör semptomlar görülebilir.
“Ama hayat çok hızlı, iş çok”
DEHB’li birçok yetişkin, hayatın hızına uyum sağlama çabasının da etkisiyle bu semptomları o kadar kanıksıyor ki bir rahatsızlıkları olduğunun farkında dahi olamıyor. DEHB’ten mustarip kişiler gündelik işlerinde zorlandıklarını fark etmeye, özellikle odaklanma ve konsantrasyonda, planlama ve yapılacaklara öncelik vermede sorun yaşamaya başladıklarında, üstüne iş ve özel hayatta anlaşmazlıklar da artmaya başladığında bir sorunları olduğunu görebiliyor.
Yetişkinlikte DEHB belirtileri
DEHB semptomlarının hayata yansıması, son teslim tarihine yetişemeyen işler, unutulan fatura ödemeleri, iş toplantıları ya da sosyal buluşmalar olarak karşımıza çıkabiliyor. Yetişkinlikte derinleşen DEHB’e ilişkin belirtiler ise şöyle sıralanabiliyor:
- Aşırı aktivite içinde olmak
- Sıklıkla ev kazası yaşamak, sakarlık
- Sebebi olmayan bir huzursuzluk hissi
- Ruh halinde dalgalanmalar
- Çok çabuk öfkelenme ve tahammülsüzlük
- Stresle başa çıkmada sorunlar
- Ani iş, eş ve şehir değişiklikleri
- Zamanı verimsiz yönetme.
- Göreve odaklanmada zorlanma
- Çoklu görevler yerine getirilirken önceliklendirmede hata yapma ya da sorun yaşama
- Verilen görevi sürdürmede ve tamamlamada problem
- Hayal kırıklığına toleransın düşük olması
Beraberinde eşlik edebilen bozukluklar
DEHB diğer psikolojik ya da gelişimsel problemlerle beraber de görülebiliyor. Bu bozukluklar ya da sorunlar da DEHB’in tespitini zorlaştırıyor.
Duygudurum bozuklukları: DEHB’li birçok yetişkinde depresyon, bipolar bozukluk veya başka bir duygudurum bozukluğu da görülebiliyor.
Anksiyete bozuklukları: Anksiyete bozukluklarına, DEHB yaşayan yetişkinlerde oldukça sık rastlanıyor. Anksiyete bozuklukları endişe, sinirlilik ve diğer semptomlara yol açabiliyor, kaygı ve huzursuzluğun düzeyini artırabiliyor.
Öğrenme güçlükleri: DEHB yaşayan yetişkinler yaşları, zekaları ve eğitimleri ile paralel olmayacak şekilde öğrenme güçlükleri, anlama ve iletişim ile ilgili problemler yaşayabiliyor. Özel olarak uygulanan testlerde de olması gerekenin altında puan alabiliyor.
Diğer psikiyatrik bozukluklar: DEHB’li yetişkinler, kişilik bozuklukları, insanlara, hayvanlara ve eşyalara karşı kontrol edilemeyen saldırganlık ve dürtü kontrol bozukluğu olarak tanımlanan aralıklı patlayıcı bozukluk ve madde kullanım bozuklukları hususunda risk altında olabiliyor.
Tedaviye dair yönelimler, uygulamalar
Yetişkinlerde DEHB için standart tedaviler ilaç, eğitim, beceri eğitimi ve farklı alanlarda uygulanan psikoterapiyi içeriyor. Bunların bir kombinasyonunun DEHB’i çözmek açısından etkili olabileceği belirtiliyor.
DEHB yaşayan yetişkinin psikoterapi alması, bozukluk hakkında bilgilenmesine ve DEHB kaynaklı sorunları yönetebilmesine imkan sağlayabilir. DEHB’li bireyler, bilişsel davranışçı terapi ile okul, iş veya ilişki sorunları gibi alanlarda; bireysel terapi, grup terapisi, evlilik danışmanlığı ve aile terapisi ise iletişim ve problem çözme alanlarında beceri geliştirebilir.
DEHB’li bireyler genel olarak psikoterapiden şu faydaları sağlayabilir:
- Danışanın aile bireyleri, iş ve sosyal arkadaşlarıyla olan ilişkileri düzenlenir.
- Zaman yönetimi ve organizasyon becerileri gelişir.
- Dürtüsel davranışlarla başa çıkmayı öğrenir.
- Problem çözme becerileri gelişir.
- Benlik saygısı sağlıklı bir şekilde yeniden biçimlenir.
- Öfke kontrolü için yollar ve yöntemler öğrenip uygulayabilir.
DEHB ile baş etmek için bazı öneriler
DEHB karmaşık bir rahatsızlık; her insan benzersiz kişilik özelliklerine, kültürel birikimlere sahip olduğundan yaşadıkları sorunlar da benzersiz olabiliyor. Bu nedenle DEHB olan tüm yetişkinler açısından tamamıyla geçerli olacak önerilerde bulunmak zor olabilir. Yine de aşağıdaki önerilerden bazıları DEHB ile baş etme konusunda rahatsızlıkla mücadele edenlere yardımcı olabilir:
- Eş, sevgili, anne, baba, kardeş gibi aile üyelerine, dostlara rahatsızlıkla ilgili bilgi aktarılarak süreç boyunca destek istenebilir.
- Her gün yerine getirilmesi gereken görevlerin listesi yapılabilir. Önemli ve acil görevler önceliklendirilebilir. Bu noktada çok fazla şey yapmaya çalışılmadığından da emin olunmalı.
- Yapılacakları daha yönetilebilir parçalara ayırıp gerçekleştirmek daha kolay olabilir.
- Randevuları ve son teslim tarihleri sorunsa randevu defteri ya da elektronik takvim ile çalışılabilir.
- Fikirler veya hatırlanması gereken şeyler, kişinin beraberinde taşıdığı bir deftere ya da elektronik cihaza not edilebilir.
- Tutarlı bir rutin takip etmek, diğer alışkanlıkların oturmasına, unutkanlığın azalmasına yardımcı olabilir.
DEHB ile ilgili güçlükleri çocukluklarından beri yaşayan kişiler, bir yandan erişkinlik döneminde benzer belirtiler sergiliyor; bir yandan da geçmişte rahatsızlık nedeniyle almış oldukları hasarın yansımalarıyla mücadele ediyor. Bu döngünün son bulması için DEHB belirtileri taşıyanların öncelikle bir psikiyatri uzmanına başvurması ve gerekiyorsa tedaviye başlaması öneriliyor.
Buraya önemli bir not düşmekte de fayda var. Yetişkinlikte DEHB tanısı koymak, bazı belirtileri, DEHB’e eşlik edebilen anksiyete veya duygudurum bozukluğuna benzediğinden zor olabiliyor. Herkesin hayatının bir noktasında DEHB’e benzer bazı belirtiler görülebileceği de dikkate alınmalı. Uzmanlara göre zorluklar yeniyse ya da ara sıra yaşandıysa, muhtemelen DEHB sorunundan bahsedilemez. Semptomların hayatın birden fazla alanında soruna yol açması, söz konusu kalıcı ve yıkıcı semptomların izinin erken çocukluk döneminde görülmesi bekleniyor. Sözün özü DEHB’in varlığından emin olmak için bir uzmandan görüş almak şart.
KAYNAKLAR
Erişkinlerde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tanı ve Tedavi Kılavuzu. TPD Yayınları (2018)
