Aydın'ın Sultanhisar ilçesine bağlı bir Anadolu kasabası olan Atça, Türkiye’nin şekilci kent planına sahip yegane yerleşimi olarak öne çıkıyor. Ege Bölgesi'nin ilk belediyelerinden Atça’yı daha yakından tanımaya ne dersiniz?
Planı Paris'teki Charles de Gaulle Meydanı’ndan esinlenilen Atça, aslında 12 Kasım 2012’ye kadar belde statüsündeydi. 1867'de kurulan Atça Belediyesinin tarihi çok eskiye dayanıyor.
Kökeni Aydın Beyliği’ne kadar uzanıyor
Atça'nın kuruluşu Aydın Beyliği'nin kuruluş devriyle denk düşüyor. bir rivayete göre 1299’de Anadolu Selçuklu Devleti'nin batıya yaptığı bir seferde iki askerin şehit olmasının ardından bu bölgeye iki türbe yaptırılır. O dönemden beri de Atça'nın bulunduğu mevkiye "Türbe Kırı" adı verilir. Osmanlı Beyliği’nde ise "Tavaslı oğlunun at çayırlığı" olarak anılır. Bu topraklara ilk yerleşenlerin de Behdi Kadılar sülalesinden üç kardeş olduğu bilinir.
Işınsal kent formu nasıl oluştu?
Kurtuluş Savaşı zamanında Yunan işgalinde yangına teslim olan bu bölge, 5 Eylül 1922'de kurtuldu ve yeniden imar edildiğinde Türkiye’nin Paris’i gibi isimler aldı. Cumhuriyet sonrası hazırlanıp uygulanmış şekilci bir imar planına sahip olması ve bu planın aynı zamanda bir peyzaj düzenlemesi içermesi nedeniyle de kent planlaması geçmişimizde tarihi bir öneme sahip. Bu nedenle de Türkiye’nin modern imarlı ilk şehri ve ışınsal kent formu ile tasarlanmış ilk ve tek yerleşim yeri oldu.
Atatürk, Paris’te eğitim görmüş Atçalı Mühendis Abdi Hıfzı ve Fen İşleri Memuru Halil Bey ile 1924 yılında yaptığı görüşmede savaştan zarar gören bütün binaların yıkılmasını ve yeni oluşturulacak yerleşme düzeni için modern bir imar planı çizilmesini istemiştir. Abdi Hıfzı Bey ve Halil Bey, imar planını hazırladı. Atça’nın ilk imar planı 3 Ağustos 1926’da onaylanarak uygulama kararı alındı. Planda örnek alınan Etoile Meydanı'na bağlanan 12 caddeye karşılık Atça'ya da 45 derece açıyla 8 simetrik ana cadde ve bunları dik kesen yüzlerce düzenli sokaklar yerleştirdi. Bu sokaklar Atça Parkı’nda birleşti. Halkın başlıca rekreasyon alanı olan Atça Parkı, her mevsim toplanma, buluşma ve dinlenme alanı olarak hizmet veriyor.
Konuyla ilgili Sultanhisar Belediye Başkanı Osman Yıldırımkaya, Onedio’ya verdiği röportajda şunları söylüyor: “Abdi Bey isimli büyüğümüz, Atça'dan geçerken Atça'nın o yanmış yıkılmış ve bitap halini görüyor. 1924 yılının son aylarında Atça'nın mevcut belediye başkanıyla görüşmek suretiyle, 1/50 binlik bir ölçütte ipek bez üzerine Atça'nın imar planını yapıyorlar. İlk imar planı böyle oluşuyor. Planımızla gurur duyuyoruz.”
Dipnot: Belediye Kurtuluş Şavaşı’ndan önce farklı farklı binalardan yönetilip 1935'de yapılan Uray binasına taşındı. Bugün bu bina hâlâ kullanılıyor.
Beldede yüksek bina yok
Çok katlı bina yapılmasına izin verilmeyen Atça’da baştan beri daha ziyade bahçeli müstakil evler yapıldı ki günümüzde de bu özelliğini koruyor. Bölgenin akılda kalıcı bir diğer özelliği de çilekle özdeşleşmiş olması. Ana geçim kaynağı tarım olan bölge, 90’lı yıllardan beri çilek üretimini öne çıkardı. Hatta ihracatta da önemli bir yerde. Ayrıca çileğin tanıtımı amacıyla düzenlenen festival ile Atça’nın da tanıtımı yapılıyor.
Eğitimde de şehirleşmesi kadar planlı!
Okuma yazma oranının yüzde 97 olduğu Atça’da ilk eğitim kurumu Yağdere Köyü’nde 1923 yılında açıldı. 2007’de ise Adnan Menderes Üniversitesi'ne bağlı Atça Meslek Yüksekokulu’nda eğitim ve öğretim 2008’de başladı.
Turizm merkezlerine yakın konumda…
Atça; Pamukkale, Söke, Efes, Kuşadası, Didim, Bodrum, Marmaris, Çeşme ve İzmir gibi bölgenin önemli turizm ve ticaret merkezlerine yakın sayılabilecek bir mevkide bulunuyor. İzmir-Denizli Devlet Karayolu (E-87 Karayolu) üzerinde bulunan Atça, bağlı olduğu Sultanhisar ilçe merkezine 5 kilometre, Nazilli`ye 8 kilometre, Aydın il merkezine de yaklaşık 33 kilometre uzaklıkta yer alıyor.
Atça’da gezip görülecek yerler
Atça, kültür tatili yapmak isteyenler için de görülesi bir yer. Peki yolunuz düşerse mutlaka görmeniz gereken yerler hangileri?
● Atça Tren İstasyonu: 1882’den beri hizmety veren istasyonun tarihi binası görülmeye değer.
● Akça Antik Kentler: Nysa Antik Kenti, Mastaura Antik Kenti, Orthasia Antik Kenti
● Atça Belediyesi Hacı Salih Bayırı Piknik Alanı: Yüksek tepelikler üzerine kurulu bu piknik alanında ayrıca Sultanhisar Belediyesine ait sosyal tesisler de bulunuyor.
● Atça Arif Abinin Yeri: Diğme Ovası’nda özel bir çiftlik olan bu yerde küçük bir göl bulunuyor. Doğa yürüyüşleri, göl bisikleti gibi aktivitelerin yanında harika bir fotoğraf çekim alanı olduğunu da belirtelim.
● Atça Kuyuları: Bayramyeri Cami avlusundaki kesme taş baca tekniğiyle yapılmış tarihi kuyunun ne zaman yapıldığı bilinmese de koruma altına alınmış durumda. Yanı başında da yıllanmış bir çınar ağacı bulunuyor.
● Atça Hamambaşı: Atça’ya yaklaşık 20 dk’lık mesafedeki kalıntılar…
● Atça Büyük Menderes Havzası: Göçmen kuşların göç yolu üzerindeki bu alanda olta avcılığı yapmak mümkün.
● Atçalı Yörük Ali Efe Müzesi: Milli mücadele kahramanı Yörük Ali Efe’nin tarihi evi müze olarak hizmet veriyor.
Kaynaklar:
aydinatca.com/atcanin-kurulusu.html
