Bor, son yıllarda adını belki de en çok duyduğumuz maden türü. Türkiye’nin dünyadaki bor rezervlerinin yüzde 72’sine sahip olması ve madenin yeni kullanım alanlarının keşfedilmesi büyük bir heyecan ve umut yaratıyor.
Her ülkenin yeraltı zenginliklerini açığa çıkarmaları ve onları en faydalı şekilde değerlendirmeleri, kendi refah seviyelerini artırmak için en önemli etkenlerden biri. Türkiye’deki en değerli yeraltı kaynağı ise bor madeni. Bor, yeni bulunan bir maden olmamasına rağmen yeni kullanım alanlarının keşfedilmesi sebebiyle daha da önemli ve değerli bir maden haline geldi. Dünyadaki rezervlerin büyük çoğunluğuna sahip Türkiye, bu özkaynağını artık avantaja çevirmesi gerektiğinin farkında.
4 bin yıldır biliniyor
Bor madeninin geçmişi bir hayli eskilere dayanıyor. Yaklaşık 4 bin yıl önce Tibet’te yer altından çıkarılmış ve kullanılmaya başlanmış. İlk olarak altını eritmek için kullanılmış. Tibetlilerden sonra Hititliler ve Sümerliler altın ve gümüş işçiliğinde de bu madenden yararlanmışlar. Romalılar cam işlemeleri yapımında, Mısırlılar mumyalama işlemlerinde, Araplar ilaç yapımında, eski Yunanlılar temizlik işlerinde bor madenini kullanmışlar. Bor madeni ilk kez element olarak 1808 yılında, Sir Humphry Davy, Joseph Louis Lussac ve Louis Jacques Thenard tarafından saflaştırılmış. Türkiye’de bor endüstrisi, 1865 yılında “kalsiyum borat pandermit” üretimiyle başlamış.
Bor madeni hafif olması, sürtünmeyi azaltması, enerji verimliliği ve ısıya karşı olan dayanıklılığından dolayı hem son derece işlevsel hem de önemi büyük. İçlerinde farklı oranlarda “bor oksit” olan maddelere “bor minerali” adı veriliyor. Türkiye, bor mineralleri açısından da oldukça zengin. Ülkemizde üleksit, kolemanit ve tinkal bor mineralleri de bulunur.
Türkiye’deki bor üretim bölgeleri
Bu değerli elementin rezervlerinin yüzde 72’lik bölümü Türkiye’de. Geri kalan yüzde 28’lik bölümün tamamına yakını ABD ve Rusya’da bulunuyor. Türkiye’deki bor havzaları, Kütahya’da Kestelek ve Emet, Balıkesir’de Bigadiç ve Eskişehir’deki Kırka Bölgeleri’nde bulunuyor.
Türkiye’de bor mineralleri, Eti Maden İşletmeleri tarafından işletiliyor. Eti Maden, yurt içi bor taleplerinin tamamını karşılayan bir kuruluş.
Bor, Türkiye için neden önemli?
Şu anki mevcut bor rezervlerinin dünyaya yaklaşık bin yıl yeteceği öngörülüyor. Bu rezervlerin çoğunun Türkiye’de olduğunu düşündüğümüzde, uzun yıllar daha Türkiye bor madeni açısından gözde bir ülke olmaya devam edecek. Dünya üzerindeki 230 çeşit bor madeninin, en çok rağbet gören üç türü de Türkiye’de çıkartılıyor.
Bor madeninin kullanım alanları genişledikçe önemi de kat ve kat artıyor. Dünyadaki petrol rezervlerinin azaldığı bir gerçek. Bor madeninin özellikle uçak yakıtlarında katkı malzemesi olarak kullanılabileceğinin öğrenilmesi ve sonrasında kara ve deniz taşıtlarında da kullanılabileceğinin öngörülmesi bu madeni daha da çekici kılıyor.
Pilin ömrünü üç kat artırıyor
Pil yapımında destek madde olarak kullanılması planlanan bor madeninin, bu katkı aşamasından sonra bir pilin ömrünü üç kat artıracağı belirtiliyor. Bunun elektrikli arabaların pil gücünü de artıracağı bir gerçek.
Başka madenlerin yerine kullanılma olasılığı var
Bor madeninin bir başka çok önemli özelliği de başka madenlerinin yerine kullanılabiliyor olma olasılığı. Bu konuda maden mühendislerinin ve bilim adamlarının yoğun araştırmaları devam ediyor. Yapılan bu araştırmalarda, olumlu sonuçlar çıkarsa Türkiye’nin büyük bir ekonomik güç kazanacağı kesin. Ayrıca yakın bir gelecekte bor madeni ile ilgili bir rekabet ve mücadele yaşanması da olası.
Borun kullanım alanları
Bor madeninin kullanım alanları oldukça fazla. Bor hemen hemen yaşamın her alanında kullanıma açık bir madde.
Bor madeni, boya, tekstil, deterjan sanayii, sabun sanayii, nükleer yakıt teknolojisi, tıp sanayii, kaplama sanayii, emaye sanayii, cam sanayii, kozmetik, ilaç, deri renklendirici, böcek öldürücüler, bitki öldürücüler, elektronik rafinasyon, çimento korozyon önleyiciler, yapıştırıcılar, dezenfekte ediciler, katalistler, naylon, gübre, yangına dirençli olan malzemeler, antiseptikler, elektrik camları, borik asit, fotoğrafçılık ve metalurji gibi çok geniş bir alan yelpazesinde kullanılabiliyor.
Deterjanlarda da bor kullanılabiliyor
Özellikle güncel kullanımına başlanan bor kaynaklı temizlik ürünlerinin niteliği, temizleme gücü, piyasada da bir hayli ilgi gördü. Leke çıkarma işlemini kolaylaştırması, enzimleri stabilize etmesi ve suyu yumuşatma gibi özellikleri bor kaynaklı temizlik ürünlerinin daha çok tercih edilmesine sebep oluyor. Bu bor kaynaklı ürünlerin diğer deterjanlara ve temizlik ürünlerine göre çok daha doğa dostu ve insan sağlığına zarar vermeyen ürünler olduğu da bir gerçek.
Günlük hayatımızda bor madenini en çok kullandığımız alan ise cam. Bor, erimiş haldeki camın ara mamulüne katıldığında, onun akışkanlığını artırarak ürünün yüzey sertliğini ve dayanıklılığını yükseltiyor. Isıya dayanıklı ve herkesin bildiği borcam da bu yöntemle üretiliyor.
Bor karbür teknolojisi
Günümüzde ihracatı düşük olmasına karşın, yabancı ortaklarla yeni bor üretim tesisleri açılması için çalışmalar son aşamaya geldi. Özellikle temeli geçen yıl Balıkesir’de atılan bor karbür tesisleri, bu yılın sonunda deneme üretimine başlayacak. Bu tesisle birlikle çıkarılan bor madeninin katma değeri artırılarak daha değerli ve işlevsel hale getirilecek.
Hammaddelerin dışında, işleyerek toz haline dönüştürülen bor, 600 dolar civarı bir değeri olan ürüne dönüşüyor. Ancak bor karbüre dönüştürülmüş ürünler, dünyada elmastan sonra en sert ve dayanıklı element haline dönüştüğünden, değeri bir anda 40 bin dolara kadar çıkabiliyor.
