30 Nisan Dürüstlük Günü’nde, yalan söylemenin beynimize verdiği zarar konusunu ele alıyoruz. İnsanın yalan söylerken harcadığı beyin gücü; kişi için önemli olan becerileri, görevleri veya sorumlulukları yerine getirmesini engelleyebiliyor. Bu durum beyni yüksek alarm durumuna sokuyor ve yalanların boyutu arttıkça yaşanan stres de artıyor.
İnsanların yüzde biri günde 15’ten fazla yalan söylüyor
Pembesi, beyazı, önemsizi, herkese zarar vereni… Çoğu insan hayatında birkaç kez yalana başvurmak zorunda kalabiliyor. Peki ya bu yalanlara, küçük veya büyük demeden düzenli olarak başvuran bir insanın beyninde ne gibi değişiklikler yaşanıyor? İnanılmaz ama insanın yalan söylerken harcadığı beyin gücü; kişi için önemli olan becerileri, görevleri veya sorumlulukları yerine getirmesini engelleyebiliyor.
Birmingham Alabama Üniversitesi'nde psikoloji profesörü olan Timothy Levine, sık yalan söyleyen insanlar üzerinde bir araştırma yapıyor ve bu insanların yüzde birinin günde 15’ten fazla yalan söylediğini ortaya koyuyor. Massachusetts Üniversitesi psikoloji profesörü Robert Feldman’ın yaptığı araştırmaya göre ise insanların yüzde 60’ı, 10 dakikalık bir konuşma sırasında en az bir kez yalan söylüyor. Yalanların çeşitleri ve nedenleri ayrı bir yana, konumuz şu ki yalancı insanlarda bilişsel yorgunluk ve stres neden görülüyor?
Beyne birçok iş yüklemek mi, dürüst olmak mı?
İş yerinde patrona, okulda öğretmene, sevgiliye, arkadaşa, aileye çok da önemli olmayan bir yalan söylendiğinde; gelecek sorulara karşı alternatif yanıtlar üretmek gerekiyor. İşte bu hazırlık süreci, “Şöyle derse, ben de böyle derim” diye yapılan düşünmeler, beynin hızlı ve erken yorulmasına neden oluyor.
Beyinde öğrenme, bilgiyi analiz etme, problem çözme, motor yanıtı planlama, düşünceleri olgunlaştırma gibi görevleri yapan yerin adı prefrontal korteks. Bu bölgeye aynı zamanda çalışma belleği deniyor. Yani prefrontal korteks, bir görevin nasıl yapılacağına ait detayları hatırlamamızı sağlayan yer. Tüm bu görevlerin hepsine de yönetici işlev deniyor. Yalanlar ortaya çıkmasın diye uğraşırken beyniniz yürütme işlemini devreye sokuyor. Bu sayede yalanın tüm ayrıntıları hatırlanabiliyor, sonraki adımlar ve verilebilecek yanıtlar hesaplanıyor. İşte beyin yalan söylerken bu kadar yoruluyor. Ayrıca Belçika'da 2015 yılında yapılan bir araştırmaya göre beyin yalan söyleme ile doğruyu söyleme arasında geçiş yaparken yavaşlıyor ve hata yapma riski artıyor.
Beyin çok yorulunca diğer görevler sekteye uğruyor
Araştırmaların gösterdiği üzere beynini yalan söylemek için yoran insanlar, yapılacak işleri ve öğrendikleri farklı bilgileri hatırlamıyor, problem ve sorun çözme becerilerini kaybediyor. Çünkü beynin bunlara harcayacağı zaman azalıyor. Sahtekarlık derecesindeki yalanlar ise beyni yüksek bir alarm durumuna sokuyor ve yalanların boyutu arttıkça yaşanan stres de artıyor. Her zaman çevremize karşı olmadığımız biri gibi davranmak da bu etkiye sahip.
Uzmanlar, anksiyete belirtilerinin, yalan söylemenin beyindeki limbik sistemi harekete geçirmesi nedeniyle ortaya çıktığını söylüyor. Bu bölgenin, diğer streslerle tetiklenen "Savaş veya kaç" tepkisini başlatan bölge olduğunu belirtelim. İnsanlar dürüst olduğunda beynin bu bölgesinde çok düşük miktarda aktivite gerçekleşiyor. Ama yalan söylerken beyin, yolunu şaşırıyor. Ayrıca yalanın bedenimize de negatif etkileri mevcut. Çünkü sürekli yalan söylemek; tansiyonun yükselmesi, kalp atışının hızlanması, damarların daralması ve stres hormonlarının artmasıyla farklı sağlık sorunlarına yol açabiliyor.
Beyin bu duruma alışabiliyor
Yalan söyledikçe daha rahat yalan söylemeye başlandığına dair de araştırmalar bulunuyor. Londra Üniversitesi Akademisi’nde yapılan beyin görüntüleme araştırmaları gösteriyor ki beyin, dürüst olmayan davranışlara uyum sağlıyor. Söylenen yalanların sayısı arttıkça limbik sistemlerde aktivite azalıyor.
Kaynaklar:
