Davranış konusunda uzmanlaşan bilim insanları, sivil dürüstlüğü test etmek için uluslararası bir deney yaptılar. Sonuç, araştırmacıları şaşırtacak kadar iyimser. Peki, siz yolda bir cüzdan bulsanız ne yapardınız?
Birilerinin dürüstlüğünü belirlemek için kullanılan altın değerindeki standart test, kayıp bir cüzdanla ne yaptıklarını görmek. Saklıyorlar mı, iade etmek için çabalıyorlar mı yoksa içindeki parayı alıp boş cüzdanı mı bırakıyorlar? Araştırmalara göre dürüst olduğunu düşündüğümüz kişi sayısı, sandığımızdan çok daha fazla.
Bu deney daha önce ABD’de yaşayan ve NASA tecrübesi olan Youtuber Mark Rober tarafından daha küçük bir versiyonla yapıldı. Rober, 200 benzer cüzdanı ABD’nin çeşitli eyaletlerinde 20 farklı noktaya bıraktı. Amacı sadece cüzdanların geri getirilme oranlarını görmek değil, aynı zamanda geri getirenlerin kimliklerine dair bir çıkarım yapmaktı. Dindar mı, inançsız mı, kadın mı, erkek mi, genç mi ya da yaşlı mı? Böylece kendi deneyine başladı.
Sonuçlar beklediğinden çok farklıydı. Örneğin, cüzdanların neredeyse üçte ikisi dönerken, yüzde 96’sının içindeki para hâlâ duruyordu. İnsanlar Rober’ın düşündüğünden daha dürüst görünüyorlardı. Yaş, dürüstlükte bir faktör olarak belirleyici değildi ve gelirleri yüksek ya da düşük fark etmeksizin birçok insan cüzdanı geri getirmişti.
Neredeyse 10 milyon kişi tarafından izlenen video, 22 bin yorum aldı. Ama bu, insanların sivil dürüstlüğünü sorgulamak için yapılan ne ilk ne de son deney elbette.
Daha fazla cüzdan, daha dürüst insanlar
2015 yılında bir genç Zürih’te bir havaalanında yanında bir miktar nakit, yüzlerce anahtar ve boş cüzdanlarla güvenlik kontrolüne takıldı. Görevliler tarafından gencin üzerindeki eşyalar için bir açıklama getirmesi istendiğinde, genç bir araştırma ekibinden olduğunu söyledi. Sorgulanan genç şu iki soruya cevap arayan bir deneyin parçasıydı aslında:
● Dünyanın dört bir yanındaki insanlar kayıp cüzdanları geri veriyor mu?
● Cüzdandaki nakit miktarı bir fark yaratır mı?
Ekip üyeleri, 40 ülkede 355 şehre, 17 binden fazla cüzdanla seyahat etti. Müzeler, bankalar ve polis karakolları gibi kurumların personeli de farkında olmadan sözde kaybedilen cüzdanlarla karşılaştıklarında, sivil dürüstlüğü test etmek için yapılan küresel bir deneyin bir parçası oldular. Science dergisinde geçtiğimiz aylarda yayımlanan sonuçlara göre ülkeden bağımsız olarak insanların, içinde daha büyük miktarlarda para olan cüzdanları sahiplerine geri vermeye çalışmaları daha olası. Bu da uzun zamandır inanılan birçok görüşün aksini ispatlıyordu. Çünkü yaygın bakış açısına göre daha çok paraya sahip olabilme potansiyeli, kişilerin daha az dürüst olmalarına neden olabilirdi.
Boston Üniversitesi’nde laboratuvar ortamında davranışlar üzerine çalışan Nina Mazar’a göre insanlar aslında kendilerini dikkat çekecek ölçüde iyi bir insan olarak görme eğiliminde ve bu imajı bozmak istemiyorlar.
Ekonomistler de yanıldı
Deney süresince, kimi cüzdanlar boş kimi de bırakılan yerlerin gelir seviyesine göre yerel paralar kullanılarak 15 – 100 dolar değerinde nakit konuldu. Tabii Youtuber Mark Rober’ın tersine daha büyük çapta yapılan bu deneyde kayıp cüzdanı bulanlar, zaten cüzdanı oraya bırakan ekip üyeleriydi. Emanet ettikleri kişilerin davranışlarını inceliyorlardı.
İnsanların para içeren cüzdanları (özellikle de çok para) iade etme ihtimalinin yüksek olması araştırmacıları şaşırttı. Ayrıca, ankete katılan ve insanların cüzdanları icindeki parayla beraber kendilerine saklama olasılıklarının daha yüksek olacağını öngören 300 üst düzey ekonomistin tahminlerini de boşa çıkardı.
Georgetown Üniversitesi’nden Abigail Marsh, deney ekibinin bir üyesi değil ama yine de sivil dürüstlüğün bu denli yüksek çıkması hakkında yorumlara sahip. “Bu araştırma aslında bize çok daha büyük bir şey verdi. İnsanların çoğu, doğru olanı yapmak için uğraşıyor. Bu da deneyle ilgili en sevdiğim kısım.”
Şimdi cevap sırası sizde! İçinde 1.000 TL olan bir cüzdan bulsanız ne yapardınız?
